14 oko

Komórki macierzyste siatkówki

Nisza: warstwa pigmentowanych komórek w rejonie przejścia nabłonka ciałka rzęskowego w siatkówkę (ora serrata) Komórki macierzyste: • w hodowli różnicują się komórki podobne do różnych typów komórek siatkówki • transplantacja in vivo (zwierzęta) prowadzi niekiedy do wytworzenia kilkuwarstwowego „prototypu" siatkówki z komórkami zawierającymi białka typowe dla fotoreceptorów, ale nie udało się dotychczas uzyskać odtworzenia funkcjonującej siatkówki

oftalmoskopia

Oglądanie przez wziernik dna oka (oftalmoskopia) daje informację o stopniu zaawansowania nie tylko chorób narządu wzroku, ale także niektórych chorób układowych (cukrzyca, nadciśnienie, miażdżyca)

Porównanie oka i kamery

Oko można porównać do kamery cyfrowej, wyposażonej w: • system soczewek (rogówka, soczewka, ciało szkliste) • automatyczną regulację ostrości obrazu (akomodacja) • automatyczną regulację przesłony (adaptacja) • matrycę z czujnikami fotoelektrycznymi (siatkówka z pręcikami i czopkami) Sygnały generowane przez fotoreceptory są najpierw przetwarzane przez inne komórki siatkówki, a następnie przesyłane „kablem" (nerw wzrokowy) do głównego procesora (obszar wzrokowy kory mózgu).

Odwarstwienie siatkówki

Pomiędzy nabłonkiem barwnikowym a fotoreceptorami nie ma połączeń międzykomórkowych - stąd w pewnych warunkach (uderzenie, gwałtowny wysiłek, obkurczenie ciała szklistego) fotoreceptory mogą oddzielić się od nabłonka. Jest to odwarstwienie siatkówki - grożące utratą wzroku, gdyż czopki i pręciki tracą pośredni kontakt z naczyniówką dostarczająca im tlenu i substancji odżywczych.

Przejrzystość rogówki

Regularny (warstwowy i równoległy) układ fibryli kolagenowych w zrębie, słabe uwodnienie i brak naczyń powodują przejrzystość rogówki.

Sieć beleczkowa

Sieć beleczkowa (kąt przesączu, przestrzenie Fontany) • między ciałkiem rzęskowym a rejonem przejścia twardówki w rogówkę • beleczki łącznotkankowe wyścielone komórkami śródbłonka, między nimi przestrzenie wypełnione płynem wodnistym • w twardówce kanał Schlemma łączący się z żyłami Funkcja: odprowadzanie płynu wodnistego

Soczewka

Szoczekwa to twór nabłonkowy • torebka (b. gruba blaszka podstawna) • nabłonek sześcienny (tylko na przedniej powierzchni) • włókna soczewkowe W obszarze równikowym: • komórki nabłonka przekształcają się w włókna soczewkowe • w torebce zakotwiczają się więzadełka Zinna

Twardówka

Tkanka łączna zbita: • włókna kolagenowe • włókna sprężyste • spoczynkowe fibroblasty • melanocyty • słabe unaczynienie • pokryta spojówką (gałkową) Funkcje: • nadaje ścianie gałki ocznej wytrzymałość mechaniczną i elastyczność • jest miejscem przyczepu mięśni poruszających gałką oczną

jaskra

Upośledzony odpływ płynu wodnistego powoduje wzrost jego wewnątrzgałkowego ciśnienia, co prowadzi do postępującego i nieodwracalnego uszkodzenia nerwu wzrokowego. Choroba ta - jaskra - jest jedną z głównych przyczyn ślepoty w krajach o niskim poziomie rozwoju

Rogówka

Warstwy • nabłonek wielowarstwowy płaski • błona Bowmana (blaszka podstawna i fibryle kolagenowe) • zrąb nieunaczyniony fibryle kolagenowe spoczynkowe fibroblasty słabiej uwodniona istota podstawowa • błona Descemeta (kolagen VIII i błona podstawna) • nabłonek jednowarstwowy płaski (sródbłonek) Funkcja: działa jak soczewka (42 D)

Zaćma

Zaćma jest najczęstszą patologią oka u osób starszych. Dochodzi w niej do stopniowej utraty przejrzystości włókien soczewkowych (zaburzenie dotyczy krystalin).

Siatkówka

jest warstwowym układem komórek nerwowych i zawiera 3 pierwsze neurony drogi wzrokowej ułożone w odrębnych warstwach (k. fotoreceptoryczne, k. dwubiegunowe, k. zwojowe)

Szczególne obszary siatkówki

plamka żółta plamka ślepa (tarcza n. wzrokowego)

Ciałko rzęskowe

• zrąb z naczyniami i mięśniami gładkimi • wyrostki pokryte nabłonkiem • więzadełka Zinna (fibrylina) łączą wyrostki z rejonem równikowym soczewki Funkcje: • akomodacja • produkcja płynu wodnistego

Tęczówka

• zrąb łącznotkankowy z licznymi melanocytami (barwa oczu: niebieska niebieskozielona szara brązowa) i naczyniami • przednia powierzchnia: nieciągły nabłonek płaski • tylna powierzchnia pokryta nabłonkiem dwuwarstwowym sześciennym (pigmentowanym) • zwieracz źrenicy: kom. mięśniowe gładkie • rozwieracz źrenicy: kurczliwe wypustki kom. nabłonkowych Funkcja: adaptacja

Działanie fotoreceptorów

1. Fotony aktywują rodopsynę/jodopsyny, uwolnienie opsyny 2. Opsyna aktywuje białko G (transducynę) 3. Transducyna aktywuje fosfodiesterazę cGMP 4. Obniża się poziom cGMP w cytoplazmie 5. Zamknięcie kanałów sodowych, hiperpolaryzacja błony kom. 6. Zahamowanie wydzielania neuroprzekaźnika (glutaminian) w synapsie hamującej - drugi neuron zostaje „odblokowany" i wysyła sygnały

Warstwy siatkówki

1. Nabłonek barwnikowy 2. Warstwa fotoreceptorów 3. Błona graniczna zewn. (połączenia międzykom.) 4. Warstwa jądrowa zewn. (perykariony komórek fotoreceptorycznych) 5. Warstwa splotowata zewn. (wł. nerwowe i synapsy) 6. Warstwa jądrowa wewn. (perykariony komórek) 7. Warstwa splotowata wewn. (wł. nerwowe i synapsy) 8. Warstwa kom. zwojowych 9. Warstwa wł. nerwowych 10. Błona graniczna wewn. (blaszka podstawna) Komentarz: • warstwy jądrowe zawierają perykarionynkomórek, a warstwy splotowate ich wypustki i synapsy • błona graniczna zewn. 10: strefy przylegania pomiędzy komórkami glejowymi (Müllera) a fotoreceptorami • w. splotowata zewn. 7 : synapsy wstążkowe • warstwa jądrowa wewn. 6 zawiera perykariony: --- kom. dwubiegunowych --- kom. poziomych (modulują aktywność synaptyczną) --- kom. amakrynowych (sygnalizacja zwrotna) --- kom. Müllera (odmiana gleju radialnego): wypustki przechodzą przez całą grubość siatkówki, pełnią funkcję „światłowodów" • w. splotowata wewn.: synapsy elektryczne • warstwa włókien nerwowych zawiera niezmielinizowane aksony komórek zwojowych

Gruczoł łzowy

Gruczoł surowiczy o budowie zrazikowej • pęcherzyki surowicze otoczone komórkami mioepitelialnymi i blaszka podstawną • przewody wyprowadzające (nabł. jednowarstwowy sześcienny/walcowaty) Łzy: woda, jony, lizozym, laktoferyna, IgA Drogi odpływu łez: - kanaliki łzowe: nabłonek wielowarstwowy płaski - woreczek łzowy i przewód nosowo-łzowy: nabłonek wieloszeregowy z rzęskami i komórkami kubkowymi

Powieka

Spojówka: • nabłonek wielowarstwowy walcowaty z komórkami kubkowymi • blaszka właściwa Tarczka: tkanka łączna zbita z dużymi gruczołami łojowymi (gruczoły tarczkowe, Meiboma) uchodzącymi na brzegu powieki. Funkcja: natłuszczanie rogówki Inne gruczoły powieki: • gruczoły Molla (apokrynowe) • gruczoły Zeissa (gruczoły łojowe związane z korzeniami rzęs)

Komórki fotoreceptoryczne

to dwubiegunowe komórki nerwowe, których dendryty zostały przekształcone w fotoreceptory (pręciki i czopki) 1. segment zewnętrzny (dyski błoniaste zawierające białkowe barwniki wzrokowe: rodopsynę lub jodopsyny) 2. szczątkowa rzęska 3. segment wewnętrzny: --- elipsoid (mitochondria) --- mioid (szorstka siateczka, aparat Golgiego - produkcja białek dysków błoniastych) 4. perykarion 5. akson 6. synapsa (hamująca!)

Nabłonek ciałka rzęskowego

• dwuwarstwowy sześcienny, jest przedłużeniem siatkówki (część „ślepa") • warstwa powierzchniowa - komórki jasne (wpuklenia błony kom., liczne mitochondria) - transportują jony (produkcja płynu wodnistego) • warstwa głęboka - komórki z ziarnami melaniny (przedłużenie nabłonka barwnikowego siatkówki) • ten nabłonek to de facto dwa nabłonki jednowarstwowe przylegające do siebie powierzchniami szczytowymi - stąd po jego obu stronach jest blaszka podstawna

Włókna soczewkowe (zmodyfikowane komórki nabłonkowe)

• długie, płaskie „listewki" • brak jądra • niewiele organelli • „koralikowe" filamenty pośrednie • w cytoplazmie białka krystaliny (zapewniają przejrzystość i zdolność załamywania światła) • polączenia boczne „główka i panewka" • połączenia szczelinowe Funkcja: element układu optycznego (ok. 16 D)

Nabłonek barwnikowy

• liczne ziarna melaniny • wypustki obejmujące szczytowe rejony fotoreceptorów • strefy zamykające Funkcje: • pochłanianie światła • fagocytoza dysków błoniastych fotoreceptorów • udział w resyntezie barwników wzrokowych

Naczynia odżywiające siatkówkę

• naczynia włosowate naczyniówki właściwej • kapilary odchodzące od naczyń dna oka Bariera krew-siatkówka: • strefy zamykające między komórkami nabłonka barwnikowego • strefy zamykające miedzy komórkami śródbłonka kapilarów na terenie siatkówki

Warstwa komórek zwojowych: światłoczułe komórki zwojowe

• ok. 4% komórek zwojowych wykazuje wrażliwość na światło • zawierają melanopsynę (barwnik wzrokowy aktywowany fotonami) • wolna aktywacja - reaguja na wolne zmiany światła w otoczeniu • aksony nie wchodzą w skład drogi wzrokowej - dochodzą do innych obszarów mózgowia, odpowiedzialnych za pozawzrokowe procesy zależne od światła: rytm dobowy, sen/czuwanie, nastrój

Akomodacja

• przy rozluźnionych mięśniach ściana gałki ocznej napina więzadełka Zinna, soczewka ma kształt bardziej płaski → ostre widzenie odległych obiektów • przy obkurczonych mięśniach więzadełka Zinna zostają poluźnione, a elastyczność soczewki nadaje jej kształt bardziej wypukły → ostre widzenie bliskich obiektów

Paradoksy oka (XD tak sie slajd nazywał)

• w układzie optycznym największą siłę załamywania światła ma rogówka (a nie soczewka) • skurcz mięśni ciałka rzęskowego powoduje rozluźnienie więzadełek Zinna • fotoreceptory są umieszczone po „złej" stronie siatkówki (światło musi przejść przez prawie wszystkie warstwy, zanim dotrze do pręcików i czopków) • światło powoduje zahamowanie aktywności fotoreceptorów

Warstwy ściany gałki ocznej:

• warstwa włóknista: twardówka i rogówka • warstwa naczyniowa: naczyniówka właściwa, ciałko rzęskowe i tęczówka • warstwa nerwowa: siatkówka (część optyczna i „ślepa")

Nabłonek zewnętrzny rogówki

• wielowarstwowy płaski nierogowaciejący • desmosomy i półdesmosomy • strefy zamykające • mirofałdy na szczytowej powierzchni, pokrytej cienką warstwą płynu (łez) - rogówka musi być stale wilgotna • ochrona przed UV: ferrytyna w jądrach komórkowych eliminuje rodniki tlenowe • liczne bólowe zakończenia nerwowe • szybka odnowa i regeneracja

Naczyniówka właściwa oka

• wiotka tkanka łączna • liczne melanocyty • liczne naczynia krwionośne Warstwy: • w. nadnaczyniowa • w. naczyniowa • w. naczyń włosowatych (o ścianie okienkowej) • błona Brucha (kolagen - elastyna - kolagen) Funkcja: odżywianie fotoreceptorów siatkówki

Ciało szkliste

• woda • jony • kwas hialuronowy • fibryle kolagenowe (nieliczne) • komórki (nieliczne): - hialocyty (rodzaj makrofagów) Funkcja: element układu optycznego (kilka D)