Słownik Ekonomiczny

Cenodawca (cenotwórca)

producent lub konsument mający na tyle duży udział w rynku, że jego decyzje kształtujące podaż danego produktu lub popyt na niego mają wpływ na poziom ceny rynkowej produktu.

Cenobiorca

producent lub konsument mający tak mały (znikomy) udział w rynku, że jego decyzje co do podaży danego produktu lub popytu na niego nie są w stanie wpływać na poziom ceny rynkowej produktu.

Izokwanta

jest to krzywa pokazująca określoną wielkość produkcji, możliwą do uzyskania przy różnych kombinacjach ilościowych nakładów czynników wytwórczych (o ile czynniki te są w stosunku do siebie substytucyjne i/lub komplementarne). Zbiór izokwant, przedstawiających różne potencjalne poziomy produkcji przedsiębiorstwa, nazywany jest mapą krzywych jednakowego produktu

Koszt przeciętny całkowity (ATC - ang. average total cost)

koszt wytworzenia jednostki produktu, który powstaje w wyniku podzielenia kosztu całkowitego przez rozmiary produkcji całkowitej.

Koszt przeciętny zmienny (AVC - ang. average variable cost)

koszt zmienny przypadający na jednostkę produktu. Stanowi go iloraz kosztu zmiennego przez całkowitą wielkość produkcji.

Dobro prywatne

które jest własnością prywatną; jest konsumowane (używane) przez dany podmiot rynkowy, z równoczesnym wykluczeniem innych potencjalnych jego użytkowników.

dyskryminację cenową stopnia drugiego

mającą miejsce wówczas, gdy poszczególne transakcje kupna-sprzedaży danego produktu zawierane są po różnych cenach, z wyjątkiem transakcji obejmujących taką samą ilość produktu, które, bez względu na to, kto jest nabywcą, dokonywane są po tej samej cenie,

II prawo Gossena

maksymalne zadowolenie z konsumpcji dóbr lub/i usług konsument osiąga wówczas, kiedy stosunki użyteczności krańcowych do cen dla wszystkich nabywanych przez niego dóbr lub/i usług są sobie równe.

Elastyczność punktow

miara elastyczności w danym punkcie krzywej popytu (podaży).

Konkurencja doskonała

model rynku, na którym występuje wielu nabywców i sprzedawców danego produktu, z których żaden nie ma wpływu na poziom jego ceny rynkowej (wszyscy należą do kategorii cenobiorców) - cena ta kształtuje się na rynku jako wypadkowa swobodnego starcia się popytu z podażą.

Czynniki produkcji

(czynniki wytwórcze, środki produkcji, zasoby) to wszystkie nakłady stosowane w procesie produkcji do wytwarzania dóbr i usług. Zalicza się do nich: pracę, ziemię, kapitał i technologię.

Korzyści skali produkcji

(rosnące przychody ze skali produkcji, ekonomie skali) (ang. economies of scale) to dodatnie efekty produkcyjne notowane w długim okresie przy zwiększaniu rozmiarów produkcji, przejawiające się w spadku przeciętnych kosztów produkcji.

Długookresowa równowaga gałęzi wolnokonkurencyjnej

mówi się o niej wówczas, gdy w długim okresie cena rynkowa produktu kształtuje się na poziomie zrównującym ją z minimalnym poziomem kosztu przeciętnego, ponoszonego przez przedsiębiorstwa funkcjonujące w danej gałęzi wytwarzania. W takiej sytuacji procesy wejścia i wyjścia z gałęzi ustają, a przedsiębiorstwa osiągają jedynie zysk normalny.

Dyskryminacja cenowa

Dyskryminacja cenowa- różnicowanie cen przez przedsiębiorstwo monopolistyczne, nie uzasadnione różnicami w kosztach wytworzenia, polegające na sprzedaży poszczególnych jednostek danego produktu w tym samym miejscu i czasie po różnych cenach. Wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje dyskryminacji cenowej stosowanej przez monopol

Gospodarka

o pewien zbiór powiązanych ze sobą rynków. W zależności od ich zasięgu terytorialnego mówi się o gospodarce lokalnej, regionalnej, krajowej, międzynarodowej i światowej.

Klauzula ceteris paribus

o założenie stosowane w badaniach ekonomicznych, polegające na przyjęciu za niezmienne wszystkich elementów danego modelu ekonomicznego poza badanymi.

Efekt substytucyjny zmiany ceny

określa zmianę struktury zakupów, która jest wynikiem zmiany relacji cen (ceteris paribus).

Ekonomiczne optimum produkcji

optymalne z ekonomicznego punktu widzenia rozmiary produkcji w przedsiębiorstwie, tj. takie, przy których przedsiębiorstwo maksymalizuje osiągany zysk ekonomiczny (lub minimalizuje ponoszoną stratę). Zachodzi ono wówczas, gdy utarg krańcowy ze sprzedaży produktu zrównuje się z kosztem krańcowym jego wytworzenia. Gdy przedsiębiorstwo kształtuje rozmiary produkcji na poziomie odpowiadającym punktowi optimum ekonomicznego - mówi się, że znajduje się ono w stanie równowagi

Koszt alternatywny (MC - ang. marginal cost)

oznacza zmianę kosztów całkowitych wywołaną wytworzeniem kolejnej jednostki produktu.

Cena

pieniężny ekwiwalent jednostki towaru.

dyskryminację cenową stopnia pierwszego (doskonałe różnicowanie cen)

polegającą na sprzedaży poszczególnych jednostek danego produktu po różnych cenach, przy czym ceny te są ponadto różne dla poszczególnych nabywców,

Kartel

grupa przedsiębiorstw wytwarzających podobne lub identyczne produkty, które działają w porozumieniu (zmowie). Celem takiego porozumienia jest zwiększenie zysków przedsiębiorstw nim objętych poprzez ograniczenie produkcji i wzrost ceny rynkowej produktu. Ustawodawstwo antymonopolowe większości krajów zakazuje tworzenia karteli. Pomimo tego najbardziej znanym na świecie przykładem kartelu jest OPEC (ang. Organization of the Petroleum Exporting Countries) - Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową z siedzibą w Wiedniu, która powstała w 1960 r. w Bagdadzie. Celem tej organizacji jest kontrolowanie światowego wydobycia ropy naftowej, poziomu jej cen i opłat eksploatacyjnych.

Gospodarstwo domowe

jeden z podmiotów gospodarczych, podejmujący decyzje dotyczące konsumpcji na podstawie własnych preferencji oraz istniejących ograniczeń obiektywnych (poziomu dochodów, cen dóbr i usług etc.). Członków gospodarstwa domowego nazywa się konsumentami.

Ekonomia

jest nauką zajmującą się działalnością gospodarczą ludzi. Bada, w jaki sposób podejmują oni decyzje o wykorzystaniu ograniczonych zasobów w celu wytworzenia dóbr i usług, które mogą być w różny sposób zastosowane w sferze produkcji, podziału, wymiany i konsumpcji.

Długookresowa krzywa kosztów przeciętnych

jest obwiednią zbioru krótkookresowych krzywych przeciętnych kosztów całkowitych.

Cena maksymalna

cena ustalana przez rząd, poniżej której dane dobro lub usługa nie mogą być sprzedawane. Jej wprowadzenie ma sens tylko wówczas, gdy jest ona wyższa od ceny równowagi rynkowej.

Cena równowagi

cena, przy której wielkość popytu na dane dobro lub usługę zrównuje się z wielkością jego/jej podaży. Graficznie wyznacza ją punkt przecięcia się krzywej popytu z krzywą podaży.

Długi okres

czas niezbędny dla pełnego dostosowania się przedsiębiorstwa do zmieniających się warunków rynkowych. W okresie tym może ono zmieniać nakłady wszystkich czynników produkcji, a w konsekwencji zmieniać skalę produkcji.

ujęcie Hicksa

definiujące go jako zmianę nabywanej przez konsumenta ilości danego dobra lub usługi, będącą następstwem wzrostu lub spadku jego/jej ceny, przy zachowaniu nie zmienionego poziomu użyteczności całkowitej (wyznacza go zatem ruch po tej samej krzywej obojętności).

Dobra gospodarcze (ekonomiczne)

dobra będące efektem działalności gospodarczej człowieka. Ich ilość jest ograniczona w stosunku do naszych potrzeb.

Konkurencja monopolistyczna

dotyczy modeli rynku, na którym przynajmniej jeden sprzedawca (lub nabywca) posiada na tyle duży w nim udział, że jego decyzje kształtujące podaż danego produktu lub popyt na niego mają wpływ na poziom ceny rynkowej produktu. Termin ten odnosi się do konkurencji monopolistycznej, oligopolu i monopolu.

Izokoszta

przedstawia wszystkie kombinacje ilościowe nakładów czynników wytwórczych, używanych przez przedsiębiorstwo w procesie produkcji, których koszt całkowity jest taki sam. Nachylenie izokoszty zależy wyłącznie od stosunku cen rozpatrywanych czynników wytwórczych, jej położenie zaś - od maksymalnego poziomu kosztów, jakie przedsiębiorstwo jest skłonne ponieść.

Funkcja produkcji

przedstawia zależność między wielkością poniesionych nakładów czynników wytwórczych a osiągniętym efektem w postaci wytworzonej produkcji. Określając maksymalną wielkość produkcji, jaką może wytworzyć przedsiębiorstwo przy różnych kombinacjach nakładów czynników wytwórczych, opisuje zatem technicznie efektywne relacje pomiędzy nakładem a produktem.

dyskryminację cenową stopnia trzeciego

przejawiającą się w różnicowaniu cen danego produktu dla poszczególnych nabywców, jednak przy zachowaniu zasady, że ten sam nabywca może nabyć dowolną ilość tego produktu po tej samej cenie.

Efekt dochodowy zmiany ceny

reakcja konsumenta na zmianę ceny (zmiana popytu) w wyniku zmiany dochodu realnego (ceteris paribus).

Kapitał

stanowi wynik procesu produkcyjnego, który może być wykorzystany w kolejnym procesie produkcyjnym, np.: maszyny, urządzenia, budynki, hale fabryczne, magazyny, środki transportu etc.

Duopol

struktura rynku polegająca na tym, że na rynku występuje wyłącznie dwóch dostawców danego produktu.

Cena zamknięcia przedsiębiorstwa

taki poziom ceny rynkowej produktu, przy którym przedsiębiorstwo powinno w krótkim okresie wstrzymać proces produkcji, w długim zaś zostać zlikwidowane, co pozwoli mu zmniejszyć rozmiary generowanej straty. Jest to każda cena rynkowa produktu niższa od minimalnego poziomu przeciętnego kosztu zmiennego, zwanego punktem zamknięcia przedsiębiorstwa.

Dochód nominalny (pieniężny)

to całkowita kwota pieniężna, jaką uzyskuje konsument z tytułu produkcyjnego udostępnienia posiadanych czynników wytwórczych (zwłaszcza wykonywanej pracy) wraz z ewentualnymi świadczeniami socjalnymi ze strony państwa.

Dobro publiczne

to dobro, z uzyskiwania którego nie można nikogo wyłączyć; użytkowane może być przez wielu konsumentów, powiększanie się liczby jego użytkowników nie eliminuje, ani nie pomniejsza możliwości korzystania z niego przez dotychczasowych konsumentów

Alokacja zasobów

to ich rozmieszczenie między różne zastosowania w społecznym procesie gospodarowani

Koszt przeciętny stały (AFC - ang. average fixed cost)

to koszt stały przypadający na jednostkę produktu. Oblicza się go dzieląc wielkość kosztu stałego przez rozmiary produkcji całkowitej.

Kategoria ekonomiczna

to pojęcie ogólne, które wyraża istotne związki przyczynowo-skutkowe grupy takich samych (jednorodnych) zjawisk ekonomicznych (jak np.: towar, praca, cena, produkcja, akumulacja etc.).

Komplementarność

uzupełnianie się czynników wytwórczych w procesie produkcji lub dóbr i usług konsumpcyjnych w procesie konsumpcji konieczne dla osiągnięcia pożądanego efektu.

Błąd logiczny ( post hoc ergo propter hoc )

w badaniach ekonomicznych ma swoje źródło w nierozróżnianiu związku przyczynowo-skutkowego zjawisk od ich związku korelacyjnego. Można go popełnić przyjmując zawsze a priori,że zjawisko bezpośrednio poprzedzające inne zjawisko musi być jego przyczyną.

Błąd logiczny założenia

w badaniach ekonomicznych może być popełniony wówczas, gdy to, co jest prawdziwe dla części zjawisk ekonomicznych, uznawane jest, tylko na tej podstawie, za nieuchronnie prawdziwe dla wszystkich.

Dochód realny

wyraża go koszyk dóbr lub/i usług, dostępny konsumentowi za określony dochód pieniężny (nominalny).

Ekonomia normatywna

zajmuje się oceną rzeczywistości gospodarczej, opartą na subiektywnym wartościowaniu zjawisk, formułuje warunki konieczne do uzyskania pożądanych stanów w gospodarce.

Ekonomia pozytywna

zajmuje się opisywaniem rzeczywistości gospodarczej oraz wykrywaniem występujących w niej prawidłowości, będących obiek-tywnym i naukowym objaśnieniem funkcjonowania gospodarki.

Efekt substytucyjny zmiany ceny ujęcie Słuckiego

zgodnie z którym określa go zmiana nabywanej przez konsumenta ilości danego dobra lub usługi, w sytuacji wzrostu lub spadku jego/jej ceny, przy zachowaniu nie zmienionego poziomu siły nabywczej konsumenta w stosunku do początkowego koszyka konsumpcji (tj. w taki sposób, że koszyk konsumpcji dostępny konsumentowi w sytuacji wyjściowej jest nadal dla niego osiągalny);