28.5 veirur, veirungar og prótínsýklar
Lyf gegn veirum
Erfitt að þróa lyf gegn veirum því þær nota líffæri hýsilfrumunnar við afritun -Sum veirulyf trufla afritun veirunnar, önnur lyf geta haft áhrif á tengigetu veirunnar -Mjög oft eru engin lyf til við veirusýkingum -Sýklalyf eru ekki árangursrík gegn veirum.
Leynd (latency)
Erfðamengi sumra veira geta legið í dvala í erfðamengi hýsilfrumunnar-> kallast forveira -Hjálpar þeim að forðast það að ónæmiskerfið uppgötvi þær -Veiru DNA er afritað samhliða erfðamengi hýsilsins en nýja veirur verða ekki til. -Streita getur örvað forveiru í lífefnamyndunarferlið
Skref 2
Fer í gegnum umgjörðina og inn í hýsilfrumuna -Umgjörðin/hylkið sameinast frumuhimnunni -Restin af veirunni fer inn í frumuna -Ensím frumunnar fjarlægja hjúpin og genamegnið verður frjálst (afhjúpun)
Stærð og gerð veira
Flestar miklu minni en bakteríur -yfirleitt á milli 0,03-0,2 microm. -Mismunandi í laginu-> Gormar, kúlur, fjórflötungar og fl.
Skref 6
Knappskot -Nýjar veirur eru losaðar frá yfirborði frumunnar -Þær fá part af frumuhimnu og broddu hýsilfrumunnar -Hjúpuðu veirurnar verða loks færar um að dreifast og sýkja aðrar frumur.
HSV-2
Kynfæraáblástur -Smitast með kynmökum -Flestir sem eru sýktir munu finna fyrir endurteknum einkennum vegna mismunandi álags
Skref 4
Lífefnamyndun -Sumar af RNA sameindunum starfa sem mRNA til þess að mynda meira hjúp og brodda.
Veirungar
Naktar RNA sameindir sem kóða ekki fyrir prótin -Sýkja plöntufrumur og valda sjúkdómum
Prótínsýklar
Prótínsmitandi agnir -Veldur því að prótín breyta lögun sinni-> þetta lætur önnur prótón einnig breyta sinni lögum. Þetta veldur hrörnunarsjúkdómum í taugakerfinu -Berst með áti/neyslu á sýktum vefjum-> Riða í sauðfé, Kúariða og Kuru (berst á milli mann með mannaáti, (ooojjj)).
Skref 5
Samsetning -Þroskaður hjúpur myndast í kringum afritið af erfðameningu
Hvernig verður vakaflökt?
Stunudum geta tvær veirur sýkt sömu frumu -RNA brotin blandast þar til vírusinn fjölgar sér. -Veldur því að nýja samsetningar á vökum verða á yfirborði næstu veira sem myndast.
HSV-1
Teng hitasærindum og blöðrum við munn
Einkirningarsótt
-Af völdum Epstein-Barr veirunni -Aðallega hjá börnum og ungu fólki -Helstu einkenni: hiti, þreyta, bólgnir eitlar og fl. -Ef börn smitast koma einkennin oft ekki fram
Fjölgun veira (rosa gott að skoða mynd á bls. 576 í nýjustu útgáfunni)
-Brodur á veirunni og viðtaki á frumuhimnu hýsilfrumunnar passa saman. Leiðir til þess að veiran smýgur inn í frumuna. -FJölgun skiptist í 6 atriði.
Skref 1
Festir sig við yfirborð hýsilfrumna.
Herpesveirur
Þrálát sýking sem getur verið falin í langan tíma (í dvala) -Getur haft áhrif á þekjuvefsfrumur, taugar og blóðfrumur til dæmis: HSV-1, HSV-2, hlaupabóla og einkirningasótt
Mislingar
-Einn mest smitandi sjúkdómur sem berst manna á milli-> getur smitast með lofti -Frá afhjúpun líða um 7-12 dagar þar til einkenni koma fram -Rauð útbrot -Dauðsföllum fer minnkandi með átaki í bólusetingum (MMR bólusetning, einnig gegn hettusótt og rauðum hundum)
Retróveira (víxlveira)
-Genamengið er RNA -Ensím snúa afrituninni við (RNA yfir í DNA) -DNA afritið (cDNA) etur fellt sig inn í erfðamengi hýsilfrumunnar -Dæmi: Eyðni (HIV)
Hlaupabóla
-Hjá ungabörnum -Getur komur aftur eftir 60 ára sem sjúkdómur sem kallast ristill-> Sáraukafullar blöðrur á svæðum sem liggja að skyntaugum -Búið að þróa bóluefni gegn hlaupabólu
Flensa af völdum inflúensu
-Hár hiti, beinverkir og mikil þreyta -Hitaeinkenni vara í um viku, hitt getur verið í allt að 3 vikur. (getur leitt til dauða) -Faraldur brýst út -Getur fengið inflúensu aftur og aftur af því hún getur breyst snögglega-> vakaflökt (mótefnavakarnir breytast). -Erðamengi inflúensu samanstendur af átta RNA brotum.
"líkamspartar" veiru
-Kjarni -Veiruhjúpur -Genamengi: DNA eða RNA: bæði DNA og RNA geta verið einfaldur eða tvöfaldur. ATH: allar aðrar lífverur hafa tvöfalda DNA keðju -Sérstakt veiruensím getur verið inní hjúpnum. -Veirur eru huldar með umgjörð úr fitu. -Broddar-> utan á umgjörðinni, hjálpa veiruuni að bindast yfirborði hýsilfrumunnar.
Veirur- almennt
-Veirur ekki gerðar úr frumum -Þær eru sníkjudýr, fjölga sér inní lifandi frumum (hýsilfrumum) -Hafa samt erfðamengi sem stjórnar fjölgun þeirra
Veirusjúkdómar í mönnum
-Venjulegur hiti og flensa -Flensa af völdum inflúensu -Mislingar -Herpesveirur
Venjulegur hiti og flensa
-Yfrielitt af völdum nasaveiru -Nefrennsli, vægur hiti og þreyta - Vara í ca viku. -Til eru yfir 200 stofnar, þess vegna getur maður fengið hita og kveð aftur og aftur.
Skref 3
Afritun -Veiruensím gera fullkomið afrit af erfðameningu (t.d. RNA í sumum tilfellum)
Dæmi um frumulausar sjúkdómsvaldar?
Veirungar og prótínsýklar
