Íslenska 9. bekkur lokapróf

Nhm

Að. Á undan sögn í nafnhætti

Nafnorð

Bæta við sig greini

Klofning

E-ja eða jö

Fallháttur

Ef skipt er um tölu, persónu eða tíð breytist orðið ekki. Nafnháttur, lýsingarháttur nt, lýsingarháttur þt

Persónuháttur

Ef skipt er um tölu, persónu eða tíð í setningu breytist orðið. Framsöguháttur, viðtengingaháttur, boðháttur

Viðtengingaháttur

Ekki alveg viss að eitthvað gerðist. Gott að nota hjálparorðin þótt eða þó að. Sum sagnorð eru eins í framsöguhætti og viðtengingahætti og því nauðsynlegt að skoða merkinguna

Miðmynd

Endar á -st í öllum persónum. Passa verður að rugla ekki saman sögnum í miðmynd og sögnum ì 2. persónu því þær enda stundum á -st

Rím

Endarím=aftast í ljóðlínu. Skiptist í runurím(2 eða fleiri línur í röð ríma saman) og víxlrím(rímorðin í annari hverri línu) Miðrím/innrím=rím í miðju ljóðlínunnar Framrím=rím fremst í ljóðlínu Karlrím/einrím=1 atkvæða rímorð Kvenrím/tvírím=2 atkvæða rímorð Veggjað rím/þrírím=3 atkvæða rímorð

Framsöguháttur

Er algengasti þátturinn. Bein fullyrðing eða spurning

Aðalsögn

Er í hverri setningu. Er í persónuhætti.

Nuþálegar sagnir

Eru eitt atkvæði í nútíð, hafa fjórar kennimyndir og minni stundum á veikar sagnir.

Germynd

Leggur áherslu á gerandann

Þolmynd

Leggur áherslu á þolandann. Myndast alltaf með hjálparsögn. Hægt er að bæta aftan við þolmyndarsetninguna;... af einhverjum

Boðháttur

Skipun. Eingöngu til í 2. persónu, eintölu og fleirtölu, nútíð

Veik og sterk beyging nafnorða

Sterk= enda á -s eða -r í ef, et, án greinis Veik= enda á sérhljóða í ef, et, án greinis

Veik og sterk beyging lýsingarorða

Sterk= þetta er góður ís. Veik= þetta er góði ísinn.

Lýsingarorð

Stigbreytist

Ljóðstafir

Stuðlar og höfuðstafir. Höfuðstafurinn er alltaf í hákveðu og annar stuðullinn alltaf í 3 kveðu

Forsetning

Stýrir falli. Forsetningaliður er forsetning og orðið sem það stýrir

Upphrópun

T.d ha, uss.

Hrynjandi

Taktur í ljóði

Samtenging

Tengja saman. Algengar samtengingar: og, en, eða

Fornöfn

Tákna persónur. Fallbeygjast en bæta ekki við sig greini

Töluorð

Tölur

Hver er nuþálega vísan

Unna, kunna, muna, má, munu, eiga, skulu, þurfa, vilja, vita, kná, verða hér í þulu

Hvað einkennir veikar sagnir

Veikar sagnir enda á -aði, -ði, -di eða -ti í 2. kennimynd og er ekki merktar inná 3. kennimynd

Andlag

Áhrifsögn stýrir andlagi og er það í aukafalli

Hljóðskipti

Í-ei-i-i, jó/jú/ú-au-u-o, ei-a-u-o, e/o-a-á-u/o, ei-a-á-e, a-ó-ó-a/e, á-ó

Persónugerving

Þegar dauðir hlutir og hugtök öðlast líf

Viðlíking

Þegar einhverju er líkt við eitthvað annað með notkun hjálparorða(eins og, líkt og, sem)

Myndhverfing

Þegar einhverju er líkt við eitthvað annað án þess að nota hjálparorð

Lýsingarháttur þt

Þegar mynduð er setning með lh.þt er aðalsögnin lh.þt en hjálparsögnin ekki. Ef það stigbreytist er það lo ef ekki þá lh.þt

Hvað einkennir sterkar sagnir

Þær eru endingalausar í 2. kennimynd

Ópersónulegar sagnir

Þær taka með sér frumlag í aukafalli. Breytast ekki þótt skipt er um persónu með þeim. Táknar stundum ástand eða líðan (mig dreymir stundum fallegt)

Hverjar eru kennimyndir sagnorða

1. nh(að), 2. fh.þt(ég í gær), 3. fh.þt(við í gær), 4. lh.þt (ég hef)

i-hljóðvarp

A-e, á-æ, ó-æ, e-i, u-y, o-y, ju-y, ú-ý, jó-ý, jú-ý, au-ey

u-hljóðvarp

A-ö, a-u, a-ö eða u

Lýsingarháttur nt

Fær endinguna -andi. Oftast hliðstæðar. Breytast stundum í nafnorð og bætir þá við sig greini. Breytist í lo ef sett er orð fyrir framan (hálfgrátandi=lo)

Áhrifslausar sagnir

Geta ekki breytt falli og því er fallorðið sem með þeim standa í nf

Atviksorð

Hvar, hvert, hvernig, hvenær. Til að koma í veg fyrir að ruglast við lo þá er hægt að skipta um tölu eða setja annað ao í staðinn

Ri- sagnir

Hafa þrjár kennimyndir(1.,2.,4.), enda á -ri í þátíð og eru: Róa, snúa, gróa, núa

Hverjar eru algengustu hjálparsagnirnar

Hafa, vera, verða, munu, skulu, eiga, geta, vilja og mega

Áhrifsagnir

Hefur áhrif á fall fallorðsins, stýrir falli. Er algengasti fallstjórnandi í íslensku ásamt forsetningum. Sumar sagnir geta stýrt tveimur föllum, þf og þgf

Munur á hefðbundnum og óhefðbundnum ljóðum

Hefðbundin ljóð= rím, ljóðstafir, hrynjandi/taktur Óhefðbundin ljóð= órímað, engin eða persónubundin notkun ljóðstafa, talmálslegt

Greinir

Hinn, hin, hið

Hjálparsögn

Hjálpar aðalsögninni og að láta í ljós t.d ókominn tíma eða á hvaða stigi verknaðurinn er. Getur aldrei staðið ein án aðalsagnar. Getur verið fleiri en ein hjálparsögn í setningu.

Kenniföll nafnorða

Nf, et - ef, et - nf, ft

Stofn orða: no-so-lo

No= þf,et (ef orðið endar á sérhljóða þá á að taka hann) So= nafnháttur mínus -a Lo= kvk, et. Hún er...

Sagnorð

Nútíð og þátíð. -að fyrir framan orðið

Persóna og tala sagna

Persóna sagna lagar sig að frumlaginu og sá sem er, framkvæmir eða verður það sem sögnin segir sýnir persónu og tölu sagnarinnar.

Í hvað skiptast hættir sagna

Persónuhátt og fallhátt

Sagnfylling

Sagnfylling stendur með áhrifslausri sögn og er í nf

Tíð

Sagnorð eru eini orðflokkurinn sem tíðbeygist. Þau segja því til um hvenær eitthvað á sér stað. Nútíð og þátíð

Nafnháttur

Setja að fyrir framan. Endar oftast á -a. Sagnorð í nafnhætti gæti litið út eins og sagnorð í framsöguhætti og þekkjast þá á því að þau breytast ef skipt er um persónu.

Sjálfstæðar og ósjálfstæðar sagnir

Sjálfstæðar sagnir: getur sagt fulla hugsun ásamt því fallorði sem með henni stendur t.d Jóna hlær Ósjálfstæðar sagnir: ná ekki fulla hugsun ásamt því fallorði sem með henni stendur t.d Týr er unglingur