Íslenska 9. bekkur lokapróf
Nhm
Að. Á undan sögn í nafnhætti
Nafnorð
Bæta við sig greini
Klofning
E-ja eða jö
Fallháttur
Ef skipt er um tölu, persónu eða tíð breytist orðið ekki. Nafnháttur, lýsingarháttur nt, lýsingarháttur þt
Persónuháttur
Ef skipt er um tölu, persónu eða tíð í setningu breytist orðið. Framsöguháttur, viðtengingaháttur, boðháttur
Viðtengingaháttur
Ekki alveg viss að eitthvað gerðist. Gott að nota hjálparorðin þótt eða þó að. Sum sagnorð eru eins í framsöguhætti og viðtengingahætti og því nauðsynlegt að skoða merkinguna
Miðmynd
Endar á -st í öllum persónum. Passa verður að rugla ekki saman sögnum í miðmynd og sögnum ì 2. persónu því þær enda stundum á -st
Rím
Endarím=aftast í ljóðlínu. Skiptist í runurím(2 eða fleiri línur í röð ríma saman) og víxlrím(rímorðin í annari hverri línu) Miðrím/innrím=rím í miðju ljóðlínunnar Framrím=rím fremst í ljóðlínu Karlrím/einrím=1 atkvæða rímorð Kvenrím/tvírím=2 atkvæða rímorð Veggjað rím/þrírím=3 atkvæða rímorð
Framsöguháttur
Er algengasti þátturinn. Bein fullyrðing eða spurning
Aðalsögn
Er í hverri setningu. Er í persónuhætti.
Nuþálegar sagnir
Eru eitt atkvæði í nútíð, hafa fjórar kennimyndir og minni stundum á veikar sagnir.
Germynd
Leggur áherslu á gerandann
Þolmynd
Leggur áherslu á þolandann. Myndast alltaf með hjálparsögn. Hægt er að bæta aftan við þolmyndarsetninguna;... af einhverjum
Boðháttur
Skipun. Eingöngu til í 2. persónu, eintölu og fleirtölu, nútíð
Veik og sterk beyging nafnorða
Sterk= enda á -s eða -r í ef, et, án greinis Veik= enda á sérhljóða í ef, et, án greinis
Veik og sterk beyging lýsingarorða
Sterk= þetta er góður ís. Veik= þetta er góði ísinn.
Lýsingarorð
Stigbreytist
Ljóðstafir
Stuðlar og höfuðstafir. Höfuðstafurinn er alltaf í hákveðu og annar stuðullinn alltaf í 3 kveðu
Forsetning
Stýrir falli. Forsetningaliður er forsetning og orðið sem það stýrir
Upphrópun
T.d ha, uss.
Hrynjandi
Taktur í ljóði
Samtenging
Tengja saman. Algengar samtengingar: og, en, eða
Fornöfn
Tákna persónur. Fallbeygjast en bæta ekki við sig greini
Töluorð
Tölur
Hver er nuþálega vísan
Unna, kunna, muna, má, munu, eiga, skulu, þurfa, vilja, vita, kná, verða hér í þulu
Hvað einkennir veikar sagnir
Veikar sagnir enda á -aði, -ði, -di eða -ti í 2. kennimynd og er ekki merktar inná 3. kennimynd
Andlag
Áhrifsögn stýrir andlagi og er það í aukafalli
Hljóðskipti
Í-ei-i-i, jó/jú/ú-au-u-o, ei-a-u-o, e/o-a-á-u/o, ei-a-á-e, a-ó-ó-a/e, á-ó
Persónugerving
Þegar dauðir hlutir og hugtök öðlast líf
Viðlíking
Þegar einhverju er líkt við eitthvað annað með notkun hjálparorða(eins og, líkt og, sem)
Myndhverfing
Þegar einhverju er líkt við eitthvað annað án þess að nota hjálparorð
Lýsingarháttur þt
Þegar mynduð er setning með lh.þt er aðalsögnin lh.þt en hjálparsögnin ekki. Ef það stigbreytist er það lo ef ekki þá lh.þt
Hvað einkennir sterkar sagnir
Þær eru endingalausar í 2. kennimynd
Ópersónulegar sagnir
Þær taka með sér frumlag í aukafalli. Breytast ekki þótt skipt er um persónu með þeim. Táknar stundum ástand eða líðan (mig dreymir stundum fallegt)
Hverjar eru kennimyndir sagnorða
1. nh(að), 2. fh.þt(ég í gær), 3. fh.þt(við í gær), 4. lh.þt (ég hef)
i-hljóðvarp
A-e, á-æ, ó-æ, e-i, u-y, o-y, ju-y, ú-ý, jó-ý, jú-ý, au-ey
u-hljóðvarp
A-ö, a-u, a-ö eða u
Lýsingarháttur nt
Fær endinguna -andi. Oftast hliðstæðar. Breytast stundum í nafnorð og bætir þá við sig greini. Breytist í lo ef sett er orð fyrir framan (hálfgrátandi=lo)
Áhrifslausar sagnir
Geta ekki breytt falli og því er fallorðið sem með þeim standa í nf
Atviksorð
Hvar, hvert, hvernig, hvenær. Til að koma í veg fyrir að ruglast við lo þá er hægt að skipta um tölu eða setja annað ao í staðinn
Ri- sagnir
Hafa þrjár kennimyndir(1.,2.,4.), enda á -ri í þátíð og eru: Róa, snúa, gróa, núa
Hverjar eru algengustu hjálparsagnirnar
Hafa, vera, verða, munu, skulu, eiga, geta, vilja og mega
Áhrifsagnir
Hefur áhrif á fall fallorðsins, stýrir falli. Er algengasti fallstjórnandi í íslensku ásamt forsetningum. Sumar sagnir geta stýrt tveimur föllum, þf og þgf
Munur á hefðbundnum og óhefðbundnum ljóðum
Hefðbundin ljóð= rím, ljóðstafir, hrynjandi/taktur Óhefðbundin ljóð= órímað, engin eða persónubundin notkun ljóðstafa, talmálslegt
Greinir
Hinn, hin, hið
Hjálparsögn
Hjálpar aðalsögninni og að láta í ljós t.d ókominn tíma eða á hvaða stigi verknaðurinn er. Getur aldrei staðið ein án aðalsagnar. Getur verið fleiri en ein hjálparsögn í setningu.
Kenniföll nafnorða
Nf, et - ef, et - nf, ft
Stofn orða: no-so-lo
No= þf,et (ef orðið endar á sérhljóða þá á að taka hann) So= nafnháttur mínus -a Lo= kvk, et. Hún er...
Sagnorð
Nútíð og þátíð. -að fyrir framan orðið
Persóna og tala sagna
Persóna sagna lagar sig að frumlaginu og sá sem er, framkvæmir eða verður það sem sögnin segir sýnir persónu og tölu sagnarinnar.
Í hvað skiptast hættir sagna
Persónuhátt og fallhátt
Sagnfylling
Sagnfylling stendur með áhrifslausri sögn og er í nf
Tíð
Sagnorð eru eini orðflokkurinn sem tíðbeygist. Þau segja því til um hvenær eitthvað á sér stað. Nútíð og þátíð
Nafnháttur
Setja að fyrir framan. Endar oftast á -a. Sagnorð í nafnhætti gæti litið út eins og sagnorð í framsöguhætti og þekkjast þá á því að þau breytast ef skipt er um persónu.
Sjálfstæðar og ósjálfstæðar sagnir
Sjálfstæðar sagnir: getur sagt fulla hugsun ásamt því fallorði sem með henni stendur t.d Jóna hlær Ósjálfstæðar sagnir: ná ekki fulla hugsun ásamt því fallorði sem með henni stendur t.d Týr er unglingur
