definities thema 2 (2) 5ASO
Inhibitie
Afremming onder invloed van een factor
Celplaat
Afzetting van celwandmateriaal in het evenaarsvlak voor de cytokinese in een plantencel
Asterfiguur
Aster; microtubuli; stervormig opgebouwd rond een centriolenpaar
Goedaardige tumor
Benigne tumor; celwoekering die beperkt blijft tot het weefsel waar de cellen deel uitmaken, bv. een wrat
Zygote
Bevruchte eicel
Pluripotente stamcel
Cel waaruit alle weefseltypen van een individu kunnen worden gevormd
Totipotente stamcel
Cel waaruit een volledig individu kan worden gevormd
Multipotente stamcel
Cel waaruit enkele celtypen kunnen worden gevormd
Unipotente stamcel
Cel waaruit slechts 1 soort celtype kan worden gevormd
Mitose
Celkernendeling die verloopt in profase, metafase, nafase en telofase; de 2 nieuwgevormde celkernen bezitten evenveel en identiek DNA als de moedercelkern; doet zich voor bij de vorming van nieuwe lichaamscellen
Pool
Celpool; plaats in de cel waar een aster naartoe migreert
Chemotherapie
Chemische behandeling van kanker met behulp van cytostatica
Colchicine
Chemische stof uit het herfsttijloos; inhaleert celdeling door de opbouw van microtubuli te verhinderen en al opgebouwde microtubuli af te breken
Chromatidentetrade
Compact geheel van de 4 chromatiek van 1 paar homologe chromosomen; wordt gevormd tijdens de profase 1 van meiose
Meristeem
Deelweefsel
Evenaarsvlak
Denkbeeldig vlak in het midden van de cel, halverwege tussen de 2 polen
Kiemcellen
Diploïde voorlopercellen van gameten
Spoelfiguur
Geheel van polaire en kinetochore microtubuli
Thalidomide
Geneesmiddel Sofenon; inhaleert celdeling; doet bij zwangere vrouwen kinderen met misvormde ledematen ontstaan
Proto-oncogenen
Genen die coderen voor groeifactoren ter inductie van celdeling
Apoptose
Geprogrammeerde of actieve celdood
Gammastralen
Gevaarlijke radioactieve straling met een heel korte golflengte en zeer hoge energie; kunnen DNA-schade aanrichten
Tumor
Gezwel; ontstaat door ongeremde en ongecontroleerde celdeling van cellen met beschadigd DNA
Auxine
Groeibevorderend hormoon bij planten; stimuleert celdeling
Decondenseren
Het omgekeerde van condenseren; van chromosomen naar chromatine tijdens de telofase
Despiraliseren
Het omgekeerde van spiraliseren; van chromosomen naar chromatine tijdens de telofase
Genetische recombinatie
Het ontstaan van zusterchromatiden die geen exacte kopieën meer zijn van elkaar als gevolg van crossing-over
Disjunctie
Het uit elkaar gaan van de homologe chromosomen tijdens anafase 1 van meiose
Groeihormoon
Hormoon van de hypofysevoorkwab dat celdeling in onder andere botweefsel stimuleert tot lengtegroei van het lichaam
Contactinhibitie
Inhibitie van celdeling wanneer cellen in een weefsel contact met elkaar maken
Somatische cel
Lichaamscel; staat in tegenstelling tot een kiemcel, die een voorlopercel is van een gameet
Kwaadaardige tumor
Maligne tumor; kanker; ontstaat door ongeremde celdeling waarbij de cellen in de andere weefsels groeien
Reductiedeling
Meiose 1
Deelweefsel
Meristeem; plantenweefsel waarvan de cellen hun delingsvermogen behouden
Uitzaaiing
Metastase; kwaadaardige tumor die op een andere plaats dan de oorspronkelijke tumor ontstaat, doordat losgeslagen kankercellen zich verspreid hebben via bloed of lymfe
Astrala microtubuli
Microtubuli die deel uitmaken van de asterfiguur
Stamcel
Ongedifferentieerde cel die zichzelf kan vernieuwen door celdeling, maar waarbij een van de twee dochtercellen niet differentieert; volgens de differentiatiecapaciteit bij die dochtercel onderscheiden we totipotente, pluripotente, multipotentie en unipotente stamcellen
Röntgenstralen
Onzichtbare straling met golflengten tussen die van gammastraling en uv-straling; onder andere van toepassing bij medische beeldvorming; kunnen DNA-schade veroorzaken
uv-stralen
Onzichtbare straling met golflengten tussen die van röntgenstralen en die van zichtbaar violet licht; kunnen DNA-schade aanrichten wat kan leiden tot huidkanker
Inductie
Op gang brengen onder invloed van een factor
S-periode
Periode in de interfase, gekenmerkt door DNA-replicatie
G2-periode
Periode in de interfase, gekenmerkt door controle en herstel van DNA, verdubbeling van het centriolenpaar en aanmaak van membraanmateriaal en histonen
G1-periode
Periode in de interfase, gekenmerkt door toename van het cytoplasma door aanmaak van proteïnen en nucleotiden
Interfase
Periode tussen 2 celdelingen; fase van delingsrust; ingedeeld in G1-periode, S-periode en G2-periode
G0-periode
Periode waarin cellen tijdelijk of permanent buiten de celcyclus kunnen vertoeven en waarbij er geen celdeling optreedt
Kinetochoor
Plaatje van proteïnen ter hoogte van het centromeer; aanhechtingspunt voor kinetochore microtubuli
Poolkapje
Plaats aan de polen in een plantencel van waaruit microtubuli voor de spoelfiguur gevormd worden
Chiasma
Plaats waar 2 niet-zusterchromatiden van een homoloog chromosomenpaar over elkaar liggen; wordt gevormd tijdens profase 1 van meiose
Proteïne p53
Proteïne met een regelende functie tijdens de celcyclus om herstelenzymen aan te zetten tot herstel van DNA-schade, of om de cel aan te zetten tot apoptose
Polaire microtubuli
Steundraden; spoeldraden tussen asters en evenaarsvlak
Immunotherapie
Therapie om kanker te bestrijden door gebruik te maken van het immuunsysteem
Mixing
Toevallige combinatie van vaderlijke en moederlijke chromosomen in gameten ontstaan na meiose
Kinetochore microtubuli
Trekdraden; spoeldraden tussen asters en kinetochoren; trekken de zusterchomatiden en de homologe chromosomen uit elkaar
Meiose
Twee opeenvolgende celdelingen; nl. meiose 1 en meiose 2; uit 1 diploïde moedercel ontstaan 4 haploïde dochtercellen die genetisch niet-identiek zijn aan elkaar; doet zich voor bij de vorming van gameten
Metastase
Uitzaaiing van kanker
Genetische variatie
Variatie in gameten die genetisch uniek zijn als gevolg van crossing-over en mixing; van belang voor het in stand houden van de soort
VEGF
Vasculaire endotheliale groeifactor; induceert celdeling bij endotheelcellen van bloedvaten tot vorming van nieuwe bloedvaten uit bestaande bloedvaten
Oncolytische virussen
Virussen die in staat zijn kankercellen te infecteren en te doden
Mutatie
Wijziging in de DNA-code