definities thema 2 (2) 5ASO

Inhibitie

Afremming onder invloed van een factor

Celplaat

Afzetting van celwandmateriaal in het evenaarsvlak voor de cytokinese in een plantencel

Asterfiguur

Aster; microtubuli; stervormig opgebouwd rond een centriolenpaar

Goedaardige tumor

Benigne tumor; celwoekering die beperkt blijft tot het weefsel waar de cellen deel uitmaken, bv. een wrat

Zygote

Bevruchte eicel

Pluripotente stamcel

Cel waaruit alle weefseltypen van een individu kunnen worden gevormd

Totipotente stamcel

Cel waaruit een volledig individu kan worden gevormd

Multipotente stamcel

Cel waaruit enkele celtypen kunnen worden gevormd

Unipotente stamcel

Cel waaruit slechts 1 soort celtype kan worden gevormd

Mitose

Celkernendeling die verloopt in profase, metafase, nafase en telofase; de 2 nieuwgevormde celkernen bezitten evenveel en identiek DNA als de moedercelkern; doet zich voor bij de vorming van nieuwe lichaamscellen

Pool

Celpool; plaats in de cel waar een aster naartoe migreert

Chemotherapie

Chemische behandeling van kanker met behulp van cytostatica

Colchicine

Chemische stof uit het herfsttijloos; inhaleert celdeling door de opbouw van microtubuli te verhinderen en al opgebouwde microtubuli af te breken

Chromatidentetrade

Compact geheel van de 4 chromatiek van 1 paar homologe chromosomen; wordt gevormd tijdens de profase 1 van meiose

Meristeem

Deelweefsel

Evenaarsvlak

Denkbeeldig vlak in het midden van de cel, halverwege tussen de 2 polen

Kiemcellen

Diploïde voorlopercellen van gameten

Spoelfiguur

Geheel van polaire en kinetochore microtubuli

Thalidomide

Geneesmiddel Sofenon; inhaleert celdeling; doet bij zwangere vrouwen kinderen met misvormde ledematen ontstaan

Proto-oncogenen

Genen die coderen voor groeifactoren ter inductie van celdeling

Apoptose

Geprogrammeerde of actieve celdood

Gammastralen

Gevaarlijke radioactieve straling met een heel korte golflengte en zeer hoge energie; kunnen DNA-schade aanrichten

Tumor

Gezwel; ontstaat door ongeremde en ongecontroleerde celdeling van cellen met beschadigd DNA

Auxine

Groeibevorderend hormoon bij planten; stimuleert celdeling

Decondenseren

Het omgekeerde van condenseren; van chromosomen naar chromatine tijdens de telofase

Despiraliseren

Het omgekeerde van spiraliseren; van chromosomen naar chromatine tijdens de telofase

Genetische recombinatie

Het ontstaan van zusterchromatiden die geen exacte kopieën meer zijn van elkaar als gevolg van crossing-over

Disjunctie

Het uit elkaar gaan van de homologe chromosomen tijdens anafase 1 van meiose

Groeihormoon

Hormoon van de hypofysevoorkwab dat celdeling in onder andere botweefsel stimuleert tot lengtegroei van het lichaam

Contactinhibitie

Inhibitie van celdeling wanneer cellen in een weefsel contact met elkaar maken

Somatische cel

Lichaamscel; staat in tegenstelling tot een kiemcel, die een voorlopercel is van een gameet

Kwaadaardige tumor

Maligne tumor; kanker; ontstaat door ongeremde celdeling waarbij de cellen in de andere weefsels groeien

Reductiedeling

Meiose 1

Deelweefsel

Meristeem; plantenweefsel waarvan de cellen hun delingsvermogen behouden

Uitzaaiing

Metastase; kwaadaardige tumor die op een andere plaats dan de oorspronkelijke tumor ontstaat, doordat losgeslagen kankercellen zich verspreid hebben via bloed of lymfe

Astrala microtubuli

Microtubuli die deel uitmaken van de asterfiguur

Stamcel

Ongedifferentieerde cel die zichzelf kan vernieuwen door celdeling, maar waarbij een van de twee dochtercellen niet differentieert; volgens de differentiatiecapaciteit bij die dochtercel onderscheiden we totipotente, pluripotente, multipotentie en unipotente stamcellen

Röntgenstralen

Onzichtbare straling met golflengten tussen die van gammastraling en uv-straling; onder andere van toepassing bij medische beeldvorming; kunnen DNA-schade veroorzaken

uv-stralen

Onzichtbare straling met golflengten tussen die van röntgenstralen en die van zichtbaar violet licht; kunnen DNA-schade aanrichten wat kan leiden tot huidkanker

Inductie

Op gang brengen onder invloed van een factor

S-periode

Periode in de interfase, gekenmerkt door DNA-replicatie

G2-periode

Periode in de interfase, gekenmerkt door controle en herstel van DNA, verdubbeling van het centriolenpaar en aanmaak van membraanmateriaal en histonen

G1-periode

Periode in de interfase, gekenmerkt door toename van het cytoplasma door aanmaak van proteïnen en nucleotiden

Interfase

Periode tussen 2 celdelingen; fase van delingsrust; ingedeeld in G1-periode, S-periode en G2-periode

G0-periode

Periode waarin cellen tijdelijk of permanent buiten de celcyclus kunnen vertoeven en waarbij er geen celdeling optreedt

Kinetochoor

Plaatje van proteïnen ter hoogte van het centromeer; aanhechtingspunt voor kinetochore microtubuli

Poolkapje

Plaats aan de polen in een plantencel van waaruit microtubuli voor de spoelfiguur gevormd worden

Chiasma

Plaats waar 2 niet-zusterchromatiden van een homoloog chromosomenpaar over elkaar liggen; wordt gevormd tijdens profase 1 van meiose

Proteïne p53

Proteïne met een regelende functie tijdens de celcyclus om herstelenzymen aan te zetten tot herstel van DNA-schade, of om de cel aan te zetten tot apoptose

Polaire microtubuli

Steundraden; spoeldraden tussen asters en evenaarsvlak

Immunotherapie

Therapie om kanker te bestrijden door gebruik te maken van het immuunsysteem

Mixing

Toevallige combinatie van vaderlijke en moederlijke chromosomen in gameten ontstaan na meiose

Kinetochore microtubuli

Trekdraden; spoeldraden tussen asters en kinetochoren; trekken de zusterchomatiden en de homologe chromosomen uit elkaar

Meiose

Twee opeenvolgende celdelingen; nl. meiose 1 en meiose 2; uit 1 diploïde moedercel ontstaan 4 haploïde dochtercellen die genetisch niet-identiek zijn aan elkaar; doet zich voor bij de vorming van gameten

Metastase

Uitzaaiing van kanker

Genetische variatie

Variatie in gameten die genetisch uniek zijn als gevolg van crossing-over en mixing; van belang voor het in stand houden van de soort

VEGF

Vasculaire endotheliale groeifactor; induceert celdeling bij endotheelcellen van bloedvaten tot vorming van nieuwe bloedvaten uit bestaande bloedvaten

Oncolytische virussen

Virussen die in staat zijn kankercellen te infecteren en te doden

Mutatie

Wijziging in de DNA-code