Algemene Literatuurwetenschap deel 1

Petrarca

- 14de eeuw; bijenmetafoor; geeft commentaar op Macrobius en voegt vervolgens zijn eigen ding toe aan de vergelijking (rupsen) - Protohumanist - La Querelle des Anciens et des Modernes: Ancien

Pierre de la Ramée

- 16de eeuw - Aanhanger Modernes - Schreef een van de eerste manifesten van moderne kritiek

Montaigne

- 16de eeuw - Ancien - Pleit voor relevantie van de oudheid - Gebruikt bijenmetafoor

Jonathan Swift

- 17de - 18de eeuw - Schreef "Battle of the Books": kort, satirisch traktaat over querelle - Spin (modernes) vs bij (anciens)

500 v.C.

Gouden Eeuw van Athene; culturele bloeiperiode, democratie (Sophocles, Pythagoras, Zenon, Socrates, Plato, Aristoteles)

Monde clos

Hel als afgesloten van de wereld; grens tussen hel en wereld als omkering: vb. stromen en moerassen (hel is droog en vuur); dicht woud (hel is dor en onvruchtbaar), rots/berg (hel ligt heel laag) --> Is niet zo bij de Reis van Sint Brandaan

Katabasis

Held daalt af naar de onderwereld (Vergilius en Dante)

Telescopische hel

Held ziet verschillende delen van de hel zonder zich zelf te verplaatsen (Odyssee)

Aethiopica

Heliodorus van Emesa, 250-350 n.C.; Griekse roman; begint in medias res; soort van eerste detectiveroman --> Veel gelijkenissen met Odyssee van Homerus (literaire schriftuur; intertekstualiteit) --> Gebruikt in medias res techniek om lezers in spanning te houden (is niet zo bij Homerus; daar kent iedereen het verhaal al)

Callisthenes

Hofhistoriograaf van AdG; Alexanderroman is pseudo-Callisthenes: sommige delen namelijk geschreven na de dood van C

Ars Poetica

Horatius; 65 - 8 v.C.: poëzie over het schrijven van poëzie

Aemulatio

Iets toevoegen aan de traditie om hem te overtreffen

850 v.C.

Ilias en Odyssee worden als eerste opgeschreven na lange orale vertelcultuur; "big bang van Europese literatuur"

Mimesis

Imitatie van de werkelijkheid

8ste - 9de eeuw

Karolingische Renaissance: heropleving Klassieke Oudheid met dank aan Karel de Grote

330 n.C.

Keizer Constantinopel verhuist hoofdstad van Romeinse Rijk naar Constantinopel (Istanbul); splitsing Oost- en West-Romeinse Rijk ; vertaling van de Bijbel naar het Gotisch (Wulfila)

Daphnis en Chloë

Longus van Lesbos; Griekse roman; bucolische roman; reis als psychologische reis naar volwassenheid

Term 'roman'

ME: 'verhaal uit de langue roman' (volkstaal) 13de eeuw: 'avontuurlijke, hoofse verhaalkunst' 17de eeuw: eerste bloeiperiode; over de innerlijke ontwikkeling van individuen = betekenisvernauwing van de term; eerste romans: Don Quichote, La Princesse de Clèves --> Generische innovatie

La Princesse de Clèves

Madame de Lafayette; 17de eeuw; eerste psychologische roman

Achilles Tatius

Nijlpaardbeschrijving (ekphrasis)

Michael Ventris

Ontcijferde het Lineair B schrift (schrift van Myceense beschaving uit late bronstijd, +/- 1200 v.C.)

Amores

Ovidius; 1ste eeuw v.C. - 1ste eeuw n.C (Corinna); spel met traditie van fictie (Plato vs Aristoteles)

Lof op een vlieg

Paradoxaal encomium geschreven door Lucianus van Samosate (2de eeuw n.C.) --> Daarna uitgebreid door Leon Battista Alberti (15de eeuw) --> Eindigen allebei met uitdrukkelijk te zeggen dat het maar een mopje is

Driedeling: drie types feitenrelaas in redevoeringen

Pseudo-Cicero: 1) Fabula: niet echt gebeurd, ook niet geloofwaardig (Metamorfosen) 2) Historia: echt gebeurd (geschiedschrijving) 3) Argumentum: niet echt gebeurd, wel geloofwaardig (Anna Karenina)

Gargantua et Pantagruel

Rabelais; 16de eeyw; over het leven van de reus Gargantua en zijn zoon Pantagruel

Clarissa

Richardson, 18de eeuw; Engelse roman

Fringe novels

Romans uit de KO; biografische romans, christelijke teksten en Alexanderromans

Grand Tour

Rondreis door Europa die geleerden aangingen om zo nieuwe lokale contacten te kunnen leggen binnen de Republiek der Letteren --> Onderhouden via brieven in Latijn en zelfde jargon

Progymnasmata

Schrijf- en compositieoefeningen in retorisch onderwijs (klassieke oudheid) - Fabel - Verhaal - Beschrijving - Lof- en schimprede - Weerlegging - ... --> Vaak gebaseerd op bestaande literatuur; soms afwijken van traditie en eigen ideeën toevoegen --> Dragen bij aan de literaire traditie en de verdere ontwikkeling hiervan

Verhaal van Genji

Shikibu; 11de eeuw; gaat over de Japanse keizerzoon Genji

Paradoxaal encomium

Tegendraadse herschrijving van de traditie; vb. schimprede op Achilles of lofrede op Helena (het omgekeerde van wat je zou verwachten)

Eris

Topos binnen de bucolische traditie; schoonheidswedstrijd in 'Daphnis en Chloë'; rechtbankscène met Chloë als rechter --> Lof- en schimprede

Term 'literatuur'

Uitgevonden in 18de eeuw; is dus anachronistisch begrip en zou niet mogen toegepast worden op oudere teksten

1453 n.C.

Val Oost-Romeinse Rijk

476 n.C.

Val West-Romeinse Rijk

Fabula

Verhalen die niet echt gebeurd zijn en ook niet geloofwaardig zijn; is zeer cultuurafhankelijk (vb. religieus) en hangt af van de competentie van de lezer (de lezer kan ervoor kiezen het contract te negeren en het verhaal dus als waargebeurd te interpreteren)

7de - 8ste eeuw

Verovering van Spanje door Arabieren

Eind 4de eeuw n.C.

Vertaling van de Bijbel naar vulgair Latijn --> Vulgata

Retrospectieve profetie

Voor de lezer is het al gedaan, voor het personage moet het nog komen

Homerische kwestie

Wie is/zijn Homerus? Hoe en wanneer zijn de verhalen ontstaan? Wie heeft ze verzonnen? ...

Ephesiaca

Xenophon van Efeze; Griekse roman

La Querelle des Anciens et des Modernes

- 17de - 18de eeuw - Wat is goede literatuur en wat is de rol van de KO hierin? - Debat tussen originaliteit en traditie: - Modernes: willen emancipatie van de oudheid met een focus op eigen culturele verdiensten - Anciens: willen modern Europa verbinden met KO = Battle of the Books (gaat echter niet alleen over literatuur)

La Divina Commedia

- Dante - 13de eeuw - Gaat over personage Dante die een reis maakt door de drie rijken van het hiernamaals: Inferno (Vergilius), Purgatorio (Beatrice), Paradisio (Bernardus van Clairvaux) - Getallensymboliek - Invloeden van heidense, christelijke en Arabische cultuur

Roman in de Klassieke Oudheid

- Geen literaire theorievorming - Proza gebruiken om pure fictie te communiceren - Titels werken lijken op historiografische titels (deden zich dus voor als geschiedschrijving) - Historische personages als personages in fictie --> Vertelstrategieën uit geschiedschrijving gebruiken om fictie geloofwaardiger te maken (= authentificatie-strategie)

Ilias en Odyssee

- Homerus - 800 v.C. - Gaat over de Trojaanse Oorlog

Twee criteria voor literatuur

- Joeri Lotman, Russisch Formalisme - Functie van een tekst: een literaire tekst moet een bepaalde esthetische functie vervullen; les belles lettres (komt niet altijd overeen met auteursintentie) - Interne organisatie van teksten: een tekst moet op een bepaalde manier opgebouwd zijn om als esthetisch aanschouwd te kunnen worden; taal vestigt aandacht op zichzelf (literariteit); MAAR teksten met literariteit zijn niet automatisch literatuur (reclame)

Francis Bacon

- Republique des Lettres - 16de - 17de eeuw - Nova Atlantis: boek over utopische staat waarin alle geleerden samenwonen in het huis van Salomon

Definitie literatuur volgens Joeri Tynjanov

- Russisch Formalisme, 1924 - Geen statische definitie mogelijk; hangt af van literair feit zelf - vb. woordraadsels werden in ME gezien als literatuur, nu niet meer - Descriptieve benadering van literatuur

Plato's kritiek op fictie

- Stelt dichter tegenover filosoof - Fictie = poëzie; poëzie = imitatie van de werkelijkheid; werkelijkheid = imitatie van echte werkelijkheid (grot) --> fictie is dus derdegraads en inferieur - Schrift is monologisch; moet dialogisch zijn om tot waarheid en nieuwe inzichten te komen

Aristoteles' verdediging van fictie

- Stelt dichter tegenover historicus - Historiografie gaat enkel over specifieke statements, poëzie gaat over algemene; niet over wat feitelijk gebeurde, maar wat kan gebeuren; verwoordt andere soort (mogelijke) waarheid --> Poëzie is waardevoller dan historiografie

Aeneis

- Vergilius - 3de eeuw v.C. - Gaat over Aeneas die na de verwoesting van Troje rondzwerft om uiteindelijk Rome te stichten - Imitatio van Ilias en Odyssee

Standpunten Modernes

- Vooruitgangsgedachte - Liefde voor barok (toenmalige stijl) - Frans als cultuurtaal (nationalisme) - Nieuwe wetenschappelijke ontwikkelingen

Topoi van de lof- en schimprede

1) Afkomst van een persoon 2) Opleiding en opvoeding 3) Daden van een persoon (ook uiterlijke kenmerken)

Drie versies van de Alexanderroman

1) Conventioneel historisch verslag (minder fabels) 2) Meer legendarisch materiaal 3) Uitbreiding van versie 2 met joods-christelijke elementen toegevoegd; nog meer fabelachtig

Latijnse komisch-realistische roman

1) Gouden ezel (Apuleius van Madaurus); 2de eeuw n.C.; soort metamorfose 2) Satyricon (Petronius Arbiter); 1ste eeuw n.C.; schelmenroman; lacht met Griekse idealistische roman; pervertering van genreconventies 3) Geschiedenis van Apollonius, koning van Tyr

3 overtuigingsmiddelen van Aristoteles

1) Logos: logische argumenten 2) Ethos: zelfrepresentatie van de spreker (reputatie) 3) Pathos: inspelen op de emoties van het publiek

3 genres van retoriek (genera)

1) Politieke redevoeringen 2) Juridische redevoeringen 3) Gelegenheidsredevoeringen (op bruiloft bv.)

5 taken van een redenaar

1) Vinding / inventio 2) Schikking / dispositio 3) Stilistische verwoording / elocutio 4) Memorisering / memoria 5) Opvoering / actio

Van Maerlant

13de eeuw; nijlpaardbeschrijving (ekphrasis)

De Republiek der Letteren

16de - 18de eeuw; West-Europa - Gemeenschap van geletterden binnen W-EU; grensoverschrijdend - Doel: anderen opvoeden tot medegeletterden - Vanaf eind 17de eeuw: term staat niet alleen voor de geleerde wereld, maar ook voor de teksten die door hen geproduceerd werden - Disciplinair inclusief: alle takken van de wetenschap doen mee aan het delen van kennis (totaal reservoir, inclusief maar niet beperkt tot literatuur) - Humanisme - Contrast met reële elite - Clustering rond belangrijke, internationaal georiënteerde academische centra (Frankrijk, Noordelijke Nederlanden, Engeland) - Vooral interesse in klassieke filologie en theologie

Barthélémy Anau

16de eeuw; Alector ou le Coq; volgt traditie van de ekphrasis: beschrijving van een nijlpaard

Cardano

16de eeuw; schreef een lofrede op keizer Nero

Casanova

18de eeuw; ekphrasis van Giulietta; spelen met traditie: naam veronderstelt dat ze mooi gaat zijn; is eigenlijk niet het geval

Plinius de Oudere

1ste eeuw n.C.: nijlpaardbeschrijving (ekphrasis)

Alexander de Grote

356 - 323 v.C.; zoon van Filip II van Macedonië en Olympias

Priscianus

5de - 6de eeuw; ekphrasis

Herodotos

5de eeuw v.C.: nijlpaardbeschrijving (ekphrasis)

Nicolaus

5de eeuw: ekphrasis

Macrobius

5de eeuw; bijenmetafoor; contradictorisch: citeert Seneca en pleit voor dynamische imitatie maar past dit zelf niet toe

Reis van Sint Brandaan

9de eeuw, geschreven door Ierse monniken; Brandaan gaat op zoek naar de hel; ligt verspreid over de hele wereld (geen afgesloten wereld / monde clos meer)

Griekse (idealistische) roman

= Big Five; geschreven in de eerste eeuwen n.C. rond het zuidelijke en oostelijke Middellandse Zeegebied: 1) Callirhoe (Chariton van Aphrodisias) 2) Ephesiaca (Xenophon van Efeze) 3) Leucippe en Clitophon (Achilles Tatius van Alexandrië) 4) Daphnis en Chloë (Longus van Lesbos) 5) Aethiopica (Heliodorus van Emesa)

Nekuia

Aanschouwing van schimmen / mensen die in de onderwereld leven (dus niet zelf naar onderwereld gaan) = Homerus

Leucippe en Clitophon

Achilles Tatius van Alexandrië; Griekse roman; ik-vertelling door de held; omkering van romanconventies --> Expliciet intertekstueel spel met Homerus ("wees nu dapper als Odysseus")

323 v.C.

Alexander de Grote loopt Perzische leger onder de voet mbv Grieken; sterfjaar AdG --> Grieks wordt wereldtaal; begin van Hellenistische periode, kosmopolitisme

Orfische dimensie van literatuur

Alleen literatuur kan de dood overstijgen en de mens vereeuwigen (Divina Commedia poëticale functie; Orpheus letterlijk vernoemd)

Democratie in 5de eeuws Athene

Alleen voor vrije mannelijke burgers, geen echte democratie dus

Ancient Novel

Anachronistische term om teksten uit de KO te beschrijven die al voldeden aan alle criteria van een roman nu --> Moderne terminologie als barometer gebruiken

200 v.C.

Begin Romeinse Periode: begin verovering Mare Nostrum, culturele bloei (Caesar, Lucretius, Ovidius, Tacitus, Marcus Aurelius, Tertullius, Plutarchus, ...); wisselwerking tussen Griekse en Latijnse kunsten

31 v.C.

Begin Romeinse keizerrijk onder leiding van keizer Augustus (Slag bij Actium)

Ecphrasis

Beschrijving van een monument, kunstwerk, dier, mens, ... ; progymnasmata

Roland Barthes

Beweert dat het verschil tussen fictie en non-fictie niet te zien is aan de vorm van de tekst (<--> Dorrit Cohn)

Dorrit Cohn

Beweert dat het verschil tussen fictie en non-fictie wel te zien is op basis van de vorm van de tekst (<--> Barthes), vb. vrije indirecte reden: impliceert toegang tot de gedachten van het personage MAAR grens tussen fictie en non-fictie is doorlaatbaar (vb. wijsheidsspreuken) + non-referentialiteit / zelf-referentialiteit

Receptie van de ancient novels

Byzantium (12de eeuw): imitaties; verhalen aan cultuur aanpassen 17de eeuw (Renaissance): herontdekking van de romans; Heliodorus als de 'Homerus van het proza'; muziek en opera's gebaseerd op verhalen; ... 19de eeuw: aan de kant geschoven wegens 'banaal' Tweede helft 20ste eeuw: rehabilitatie van het genre

Don Quichote

Cervantes, 17de eeuw; kritiek op de middeleeuwse ridderroman

Callirhoe

Chariton van Aphrodisias; 50 n.C.; tekst uit KO, voldoet ook aan alle criteria van de roman (ancient novel); Griekse roman --> Lijkt erg op verhaal van Paris, Helena en Menelaus (Callirhoe wordt ontvoerd, trouwt met edelman, wordt uiteindelijk herovert door eerste man)

Willing suspension of disbelief

Coleridge: ongeloof opschorten om zo mee te kunnen gaan in het verhaal van de dichter; actieve beslissing; bereidheid om ongeloofwaardige details binnen de fictieve wereld te aanvaarden (tacit agreement) --> Universum is enkel contradictorisch voor zij die niet meegaan in de make-believe

Genredriehoek van Petersen

Conceptualisering van poëtische genres: dramatiek, epiek en lyriek --> Driehoek wordt gebruikt om genres te definiëren

Vooruitgangsgedachte

De gedachte dat we steeds verder ontwikkelen, dat het nu beter is dan vroeger; gebruikt in la Querelle des Anciens et des Modernes om de relevantie van de oudheid in vraag te stellen

Zelf-referentialiteit = non-referentialiteit

Dorrit Cohn; een fictieve tekst kan enkel naar zichzelf refereren en niet naar de werkelijke wereld; doordat de tekst dingen in het universum vernoemt, bestaan ze. Dingen zie niet vernoemt worden, bestaan dus ook niet in het universum

Codex unicus

Een enkel exemplaar van een werk (vb. bij Ephesiaca van Xenophon van Efeze)

Fictie

Een onwaarheid, niet bedoeld om te misleiden, maar erkend als onwaarheid door zowel de zender als ontvanger (contract; beiden zijn akkoord dat wat er in het werk beschreven staat niet echt gebeurd is)

Seneca

Eerste eeuw n.C.; bijenmetafoor: citeert Vergilius maar doet er zijn eigen ding mee

Baudri de Bourgueil

Ekphrasis van hoogmoedige jongeman

Sidonius Apollinaris

Ekphrasis van koning Theodorik II

Lof der Zotheid

Erasmus, 15de - 16de eeuw: paradoxaal encomium --> Paradoxaal werk: geeft kritiek op maatschappij vanuit het standpunt van de zotheid zelf; moeten we het geloven? (waarschijnlijk zo gedaan om vervolging te voorkomen; "niet mijn eigen gedachten, maar die van de zotheid")

Dennis Green's definitie van fictie

Fiction is a category of literary text which, although it may also include events that were held to have actually taken place (historia), gives an account of events that could not conceivably have taken place (fabula) and/or of events that, although possible, did not take place (argumentum), and which, in doing so, invites the intended audience to be willing to make-believe what would otherwise be regarded as untrue

Tom Jones

Fielding; 18de eeuw; Engelse roman

Alexandreis

Gauthier de Châtillon-sur-Marne; 1171 - 1181 ; geschreven naar analogie van Aeneis (Vergilius); over de complexe ethische status van AdG's exploraties en veroveringen en het moordcomplot --> Alexander zowel positief en negatief weergeven (middeleeuws topos)

Fabula / geschiedenis

Gebeurtenissen in hun chronologische en logische samenhang

Suzjet / verhaal

Gebeurtenissen zoals ze aan de lezer gepresenteerd worden; inclusief analeps/proleps; veel variatie