Algemene Literatuurwetenschap deel 1
Petrarca
- 14de eeuw; bijenmetafoor; geeft commentaar op Macrobius en voegt vervolgens zijn eigen ding toe aan de vergelijking (rupsen) - Protohumanist - La Querelle des Anciens et des Modernes: Ancien
Pierre de la Ramée
- 16de eeuw - Aanhanger Modernes - Schreef een van de eerste manifesten van moderne kritiek
Montaigne
- 16de eeuw - Ancien - Pleit voor relevantie van de oudheid - Gebruikt bijenmetafoor
Jonathan Swift
- 17de - 18de eeuw - Schreef "Battle of the Books": kort, satirisch traktaat over querelle - Spin (modernes) vs bij (anciens)
500 v.C.
Gouden Eeuw van Athene; culturele bloeiperiode, democratie (Sophocles, Pythagoras, Zenon, Socrates, Plato, Aristoteles)
Monde clos
Hel als afgesloten van de wereld; grens tussen hel en wereld als omkering: vb. stromen en moerassen (hel is droog en vuur); dicht woud (hel is dor en onvruchtbaar), rots/berg (hel ligt heel laag) --> Is niet zo bij de Reis van Sint Brandaan
Katabasis
Held daalt af naar de onderwereld (Vergilius en Dante)
Telescopische hel
Held ziet verschillende delen van de hel zonder zich zelf te verplaatsen (Odyssee)
Aethiopica
Heliodorus van Emesa, 250-350 n.C.; Griekse roman; begint in medias res; soort van eerste detectiveroman --> Veel gelijkenissen met Odyssee van Homerus (literaire schriftuur; intertekstualiteit) --> Gebruikt in medias res techniek om lezers in spanning te houden (is niet zo bij Homerus; daar kent iedereen het verhaal al)
Callisthenes
Hofhistoriograaf van AdG; Alexanderroman is pseudo-Callisthenes: sommige delen namelijk geschreven na de dood van C
Ars Poetica
Horatius; 65 - 8 v.C.: poëzie over het schrijven van poëzie
Aemulatio
Iets toevoegen aan de traditie om hem te overtreffen
850 v.C.
Ilias en Odyssee worden als eerste opgeschreven na lange orale vertelcultuur; "big bang van Europese literatuur"
Mimesis
Imitatie van de werkelijkheid
8ste - 9de eeuw
Karolingische Renaissance: heropleving Klassieke Oudheid met dank aan Karel de Grote
330 n.C.
Keizer Constantinopel verhuist hoofdstad van Romeinse Rijk naar Constantinopel (Istanbul); splitsing Oost- en West-Romeinse Rijk ; vertaling van de Bijbel naar het Gotisch (Wulfila)
Daphnis en Chloë
Longus van Lesbos; Griekse roman; bucolische roman; reis als psychologische reis naar volwassenheid
Term 'roman'
ME: 'verhaal uit de langue roman' (volkstaal) 13de eeuw: 'avontuurlijke, hoofse verhaalkunst' 17de eeuw: eerste bloeiperiode; over de innerlijke ontwikkeling van individuen = betekenisvernauwing van de term; eerste romans: Don Quichote, La Princesse de Clèves --> Generische innovatie
La Princesse de Clèves
Madame de Lafayette; 17de eeuw; eerste psychologische roman
Achilles Tatius
Nijlpaardbeschrijving (ekphrasis)
Michael Ventris
Ontcijferde het Lineair B schrift (schrift van Myceense beschaving uit late bronstijd, +/- 1200 v.C.)
Amores
Ovidius; 1ste eeuw v.C. - 1ste eeuw n.C (Corinna); spel met traditie van fictie (Plato vs Aristoteles)
Lof op een vlieg
Paradoxaal encomium geschreven door Lucianus van Samosate (2de eeuw n.C.) --> Daarna uitgebreid door Leon Battista Alberti (15de eeuw) --> Eindigen allebei met uitdrukkelijk te zeggen dat het maar een mopje is
Driedeling: drie types feitenrelaas in redevoeringen
Pseudo-Cicero: 1) Fabula: niet echt gebeurd, ook niet geloofwaardig (Metamorfosen) 2) Historia: echt gebeurd (geschiedschrijving) 3) Argumentum: niet echt gebeurd, wel geloofwaardig (Anna Karenina)
Gargantua et Pantagruel
Rabelais; 16de eeyw; over het leven van de reus Gargantua en zijn zoon Pantagruel
Clarissa
Richardson, 18de eeuw; Engelse roman
Fringe novels
Romans uit de KO; biografische romans, christelijke teksten en Alexanderromans
Grand Tour
Rondreis door Europa die geleerden aangingen om zo nieuwe lokale contacten te kunnen leggen binnen de Republiek der Letteren --> Onderhouden via brieven in Latijn en zelfde jargon
Progymnasmata
Schrijf- en compositieoefeningen in retorisch onderwijs (klassieke oudheid) - Fabel - Verhaal - Beschrijving - Lof- en schimprede - Weerlegging - ... --> Vaak gebaseerd op bestaande literatuur; soms afwijken van traditie en eigen ideeën toevoegen --> Dragen bij aan de literaire traditie en de verdere ontwikkeling hiervan
Verhaal van Genji
Shikibu; 11de eeuw; gaat over de Japanse keizerzoon Genji
Paradoxaal encomium
Tegendraadse herschrijving van de traditie; vb. schimprede op Achilles of lofrede op Helena (het omgekeerde van wat je zou verwachten)
Eris
Topos binnen de bucolische traditie; schoonheidswedstrijd in 'Daphnis en Chloë'; rechtbankscène met Chloë als rechter --> Lof- en schimprede
Term 'literatuur'
Uitgevonden in 18de eeuw; is dus anachronistisch begrip en zou niet mogen toegepast worden op oudere teksten
1453 n.C.
Val Oost-Romeinse Rijk
476 n.C.
Val West-Romeinse Rijk
Fabula
Verhalen die niet echt gebeurd zijn en ook niet geloofwaardig zijn; is zeer cultuurafhankelijk (vb. religieus) en hangt af van de competentie van de lezer (de lezer kan ervoor kiezen het contract te negeren en het verhaal dus als waargebeurd te interpreteren)
7de - 8ste eeuw
Verovering van Spanje door Arabieren
Eind 4de eeuw n.C.
Vertaling van de Bijbel naar vulgair Latijn --> Vulgata
Retrospectieve profetie
Voor de lezer is het al gedaan, voor het personage moet het nog komen
Homerische kwestie
Wie is/zijn Homerus? Hoe en wanneer zijn de verhalen ontstaan? Wie heeft ze verzonnen? ...
Ephesiaca
Xenophon van Efeze; Griekse roman
La Querelle des Anciens et des Modernes
- 17de - 18de eeuw - Wat is goede literatuur en wat is de rol van de KO hierin? - Debat tussen originaliteit en traditie: - Modernes: willen emancipatie van de oudheid met een focus op eigen culturele verdiensten - Anciens: willen modern Europa verbinden met KO = Battle of the Books (gaat echter niet alleen over literatuur)
La Divina Commedia
- Dante - 13de eeuw - Gaat over personage Dante die een reis maakt door de drie rijken van het hiernamaals: Inferno (Vergilius), Purgatorio (Beatrice), Paradisio (Bernardus van Clairvaux) - Getallensymboliek - Invloeden van heidense, christelijke en Arabische cultuur
Roman in de Klassieke Oudheid
- Geen literaire theorievorming - Proza gebruiken om pure fictie te communiceren - Titels werken lijken op historiografische titels (deden zich dus voor als geschiedschrijving) - Historische personages als personages in fictie --> Vertelstrategieën uit geschiedschrijving gebruiken om fictie geloofwaardiger te maken (= authentificatie-strategie)
Ilias en Odyssee
- Homerus - 800 v.C. - Gaat over de Trojaanse Oorlog
Twee criteria voor literatuur
- Joeri Lotman, Russisch Formalisme - Functie van een tekst: een literaire tekst moet een bepaalde esthetische functie vervullen; les belles lettres (komt niet altijd overeen met auteursintentie) - Interne organisatie van teksten: een tekst moet op een bepaalde manier opgebouwd zijn om als esthetisch aanschouwd te kunnen worden; taal vestigt aandacht op zichzelf (literariteit); MAAR teksten met literariteit zijn niet automatisch literatuur (reclame)
Francis Bacon
- Republique des Lettres - 16de - 17de eeuw - Nova Atlantis: boek over utopische staat waarin alle geleerden samenwonen in het huis van Salomon
Definitie literatuur volgens Joeri Tynjanov
- Russisch Formalisme, 1924 - Geen statische definitie mogelijk; hangt af van literair feit zelf - vb. woordraadsels werden in ME gezien als literatuur, nu niet meer - Descriptieve benadering van literatuur
Plato's kritiek op fictie
- Stelt dichter tegenover filosoof - Fictie = poëzie; poëzie = imitatie van de werkelijkheid; werkelijkheid = imitatie van echte werkelijkheid (grot) --> fictie is dus derdegraads en inferieur - Schrift is monologisch; moet dialogisch zijn om tot waarheid en nieuwe inzichten te komen
Aristoteles' verdediging van fictie
- Stelt dichter tegenover historicus - Historiografie gaat enkel over specifieke statements, poëzie gaat over algemene; niet over wat feitelijk gebeurde, maar wat kan gebeuren; verwoordt andere soort (mogelijke) waarheid --> Poëzie is waardevoller dan historiografie
Aeneis
- Vergilius - 3de eeuw v.C. - Gaat over Aeneas die na de verwoesting van Troje rondzwerft om uiteindelijk Rome te stichten - Imitatio van Ilias en Odyssee
Standpunten Modernes
- Vooruitgangsgedachte - Liefde voor barok (toenmalige stijl) - Frans als cultuurtaal (nationalisme) - Nieuwe wetenschappelijke ontwikkelingen
Topoi van de lof- en schimprede
1) Afkomst van een persoon 2) Opleiding en opvoeding 3) Daden van een persoon (ook uiterlijke kenmerken)
Drie versies van de Alexanderroman
1) Conventioneel historisch verslag (minder fabels) 2) Meer legendarisch materiaal 3) Uitbreiding van versie 2 met joods-christelijke elementen toegevoegd; nog meer fabelachtig
Latijnse komisch-realistische roman
1) Gouden ezel (Apuleius van Madaurus); 2de eeuw n.C.; soort metamorfose 2) Satyricon (Petronius Arbiter); 1ste eeuw n.C.; schelmenroman; lacht met Griekse idealistische roman; pervertering van genreconventies 3) Geschiedenis van Apollonius, koning van Tyr
3 overtuigingsmiddelen van Aristoteles
1) Logos: logische argumenten 2) Ethos: zelfrepresentatie van de spreker (reputatie) 3) Pathos: inspelen op de emoties van het publiek
3 genres van retoriek (genera)
1) Politieke redevoeringen 2) Juridische redevoeringen 3) Gelegenheidsredevoeringen (op bruiloft bv.)
5 taken van een redenaar
1) Vinding / inventio 2) Schikking / dispositio 3) Stilistische verwoording / elocutio 4) Memorisering / memoria 5) Opvoering / actio
Van Maerlant
13de eeuw; nijlpaardbeschrijving (ekphrasis)
De Republiek der Letteren
16de - 18de eeuw; West-Europa - Gemeenschap van geletterden binnen W-EU; grensoverschrijdend - Doel: anderen opvoeden tot medegeletterden - Vanaf eind 17de eeuw: term staat niet alleen voor de geleerde wereld, maar ook voor de teksten die door hen geproduceerd werden - Disciplinair inclusief: alle takken van de wetenschap doen mee aan het delen van kennis (totaal reservoir, inclusief maar niet beperkt tot literatuur) - Humanisme - Contrast met reële elite - Clustering rond belangrijke, internationaal georiënteerde academische centra (Frankrijk, Noordelijke Nederlanden, Engeland) - Vooral interesse in klassieke filologie en theologie
Barthélémy Anau
16de eeuw; Alector ou le Coq; volgt traditie van de ekphrasis: beschrijving van een nijlpaard
Cardano
16de eeuw; schreef een lofrede op keizer Nero
Casanova
18de eeuw; ekphrasis van Giulietta; spelen met traditie: naam veronderstelt dat ze mooi gaat zijn; is eigenlijk niet het geval
Plinius de Oudere
1ste eeuw n.C.: nijlpaardbeschrijving (ekphrasis)
Alexander de Grote
356 - 323 v.C.; zoon van Filip II van Macedonië en Olympias
Priscianus
5de - 6de eeuw; ekphrasis
Herodotos
5de eeuw v.C.: nijlpaardbeschrijving (ekphrasis)
Nicolaus
5de eeuw: ekphrasis
Macrobius
5de eeuw; bijenmetafoor; contradictorisch: citeert Seneca en pleit voor dynamische imitatie maar past dit zelf niet toe
Reis van Sint Brandaan
9de eeuw, geschreven door Ierse monniken; Brandaan gaat op zoek naar de hel; ligt verspreid over de hele wereld (geen afgesloten wereld / monde clos meer)
Griekse (idealistische) roman
= Big Five; geschreven in de eerste eeuwen n.C. rond het zuidelijke en oostelijke Middellandse Zeegebied: 1) Callirhoe (Chariton van Aphrodisias) 2) Ephesiaca (Xenophon van Efeze) 3) Leucippe en Clitophon (Achilles Tatius van Alexandrië) 4) Daphnis en Chloë (Longus van Lesbos) 5) Aethiopica (Heliodorus van Emesa)
Nekuia
Aanschouwing van schimmen / mensen die in de onderwereld leven (dus niet zelf naar onderwereld gaan) = Homerus
Leucippe en Clitophon
Achilles Tatius van Alexandrië; Griekse roman; ik-vertelling door de held; omkering van romanconventies --> Expliciet intertekstueel spel met Homerus ("wees nu dapper als Odysseus")
323 v.C.
Alexander de Grote loopt Perzische leger onder de voet mbv Grieken; sterfjaar AdG --> Grieks wordt wereldtaal; begin van Hellenistische periode, kosmopolitisme
Orfische dimensie van literatuur
Alleen literatuur kan de dood overstijgen en de mens vereeuwigen (Divina Commedia poëticale functie; Orpheus letterlijk vernoemd)
Democratie in 5de eeuws Athene
Alleen voor vrije mannelijke burgers, geen echte democratie dus
Ancient Novel
Anachronistische term om teksten uit de KO te beschrijven die al voldeden aan alle criteria van een roman nu --> Moderne terminologie als barometer gebruiken
200 v.C.
Begin Romeinse Periode: begin verovering Mare Nostrum, culturele bloei (Caesar, Lucretius, Ovidius, Tacitus, Marcus Aurelius, Tertullius, Plutarchus, ...); wisselwerking tussen Griekse en Latijnse kunsten
31 v.C.
Begin Romeinse keizerrijk onder leiding van keizer Augustus (Slag bij Actium)
Ecphrasis
Beschrijving van een monument, kunstwerk, dier, mens, ... ; progymnasmata
Roland Barthes
Beweert dat het verschil tussen fictie en non-fictie niet te zien is aan de vorm van de tekst (<--> Dorrit Cohn)
Dorrit Cohn
Beweert dat het verschil tussen fictie en non-fictie wel te zien is op basis van de vorm van de tekst (<--> Barthes), vb. vrije indirecte reden: impliceert toegang tot de gedachten van het personage MAAR grens tussen fictie en non-fictie is doorlaatbaar (vb. wijsheidsspreuken) + non-referentialiteit / zelf-referentialiteit
Receptie van de ancient novels
Byzantium (12de eeuw): imitaties; verhalen aan cultuur aanpassen 17de eeuw (Renaissance): herontdekking van de romans; Heliodorus als de 'Homerus van het proza'; muziek en opera's gebaseerd op verhalen; ... 19de eeuw: aan de kant geschoven wegens 'banaal' Tweede helft 20ste eeuw: rehabilitatie van het genre
Don Quichote
Cervantes, 17de eeuw; kritiek op de middeleeuwse ridderroman
Callirhoe
Chariton van Aphrodisias; 50 n.C.; tekst uit KO, voldoet ook aan alle criteria van de roman (ancient novel); Griekse roman --> Lijkt erg op verhaal van Paris, Helena en Menelaus (Callirhoe wordt ontvoerd, trouwt met edelman, wordt uiteindelijk herovert door eerste man)
Willing suspension of disbelief
Coleridge: ongeloof opschorten om zo mee te kunnen gaan in het verhaal van de dichter; actieve beslissing; bereidheid om ongeloofwaardige details binnen de fictieve wereld te aanvaarden (tacit agreement) --> Universum is enkel contradictorisch voor zij die niet meegaan in de make-believe
Genredriehoek van Petersen
Conceptualisering van poëtische genres: dramatiek, epiek en lyriek --> Driehoek wordt gebruikt om genres te definiëren
Vooruitgangsgedachte
De gedachte dat we steeds verder ontwikkelen, dat het nu beter is dan vroeger; gebruikt in la Querelle des Anciens et des Modernes om de relevantie van de oudheid in vraag te stellen
Zelf-referentialiteit = non-referentialiteit
Dorrit Cohn; een fictieve tekst kan enkel naar zichzelf refereren en niet naar de werkelijke wereld; doordat de tekst dingen in het universum vernoemt, bestaan ze. Dingen zie niet vernoemt worden, bestaan dus ook niet in het universum
Codex unicus
Een enkel exemplaar van een werk (vb. bij Ephesiaca van Xenophon van Efeze)
Fictie
Een onwaarheid, niet bedoeld om te misleiden, maar erkend als onwaarheid door zowel de zender als ontvanger (contract; beiden zijn akkoord dat wat er in het werk beschreven staat niet echt gebeurd is)
Seneca
Eerste eeuw n.C.; bijenmetafoor: citeert Vergilius maar doet er zijn eigen ding mee
Baudri de Bourgueil
Ekphrasis van hoogmoedige jongeman
Sidonius Apollinaris
Ekphrasis van koning Theodorik II
Lof der Zotheid
Erasmus, 15de - 16de eeuw: paradoxaal encomium --> Paradoxaal werk: geeft kritiek op maatschappij vanuit het standpunt van de zotheid zelf; moeten we het geloven? (waarschijnlijk zo gedaan om vervolging te voorkomen; "niet mijn eigen gedachten, maar die van de zotheid")
Dennis Green's definitie van fictie
Fiction is a category of literary text which, although it may also include events that were held to have actually taken place (historia), gives an account of events that could not conceivably have taken place (fabula) and/or of events that, although possible, did not take place (argumentum), and which, in doing so, invites the intended audience to be willing to make-believe what would otherwise be regarded as untrue
Tom Jones
Fielding; 18de eeuw; Engelse roman
Alexandreis
Gauthier de Châtillon-sur-Marne; 1171 - 1181 ; geschreven naar analogie van Aeneis (Vergilius); over de complexe ethische status van AdG's exploraties en veroveringen en het moordcomplot --> Alexander zowel positief en negatief weergeven (middeleeuws topos)
Fabula / geschiedenis
Gebeurtenissen in hun chronologische en logische samenhang
Suzjet / verhaal
Gebeurtenissen zoals ze aan de lezer gepresenteerd worden; inclusief analeps/proleps; veel variatie