Íslenska 10. bekkur - málfræði lokapróf - vorönn 2016

Pataasin ang iyong marka sa homework at exams ngayon gamit ang Quizwiz!

nafnháttarmerkið - nhm

AÐ dansa

Myndmál ljóða

Beinmynd, (við)líking, myndhverfing, persónugerving, vísun, tákn

Myndmál ljóða - persónugerving

Dauðir hlutir, hugmyndir og fyrirbæri náttúrunnar fá mannlega eiginleika

Myndmál ljóða - bein mynd

Einfaldar og auðskildar myndir úr veruleikanum eins og hann er. mjög basic

orðaforði í íslensku

Erfðaorð, tökuorð, nýyrði

Smáorð

FASUN - forsetn, atviks, samteng, upphróp, nafnhátt

Nafnorð - no

Fallbeygjast, bæta við sig greini, fleira. Muna sérnöfn og samnöfn

staðbundinn framburður - raddaður framburður

L,m,n verða meira áberandi í framburði undan p,k,t - þekkist hjá fólki í eyjafjarðarsýslu, akureyri og þar í kring

Fallorð

LANGAFAT -A in

Myndmál ljóða - vísun

Skírskotað er til einhvers utan verksins, eitthvað annað nefnt. Til að skilja textann þarf að þekkja þessi verk

Myndmál ljóða - tákn

Tákn er orð eða hlutur sem táknar annað en sig sjálft - td kross, rós, hjarta Tékn eru tvenns konar: tákn sem skáldið skapar í 1 ljóði og er einstakt fyrir það, Hefðbundin tákn sem hafa ákveðna merkingu (kross fyrir kristni, fjallkona fyrir ísland, rauður fyrir ást)

helstu i-hljóðvörp

a-e, á-æ, ó-æ, e-i, u-y, ju-y, o-y, ú-ý, jú-ý, jó-ý, au-ey

helstu u-hljóðvörp

a-ö, a-u

setningafræði - andlag

andlag er fallorð í aukafalli sem stýrist af áhrifssögn -- árni ekur bílnum (þgf)

staðbundinn framburður - linmæli

andstæðan við harðmæli, p,k,t hljóma eins og b, g, d - víða á Suðurlandi og suðvesturlandi

setningafræði - atviksliður

atviksliður er hvert einstaka atviksorð -- það er ALLTAF gaman í sundi

orðmyndun - beygingarending

beygingarending er sá orðhluti sem bætist við til að sýna mismunandi beygingarendingar orðsins - helstu endingar: fallendingar (hest-um), persónuendingar (góð-ar), nafnháttarendingar (skrif-a)

helstu klofningar

e-ja, e-jö

Hljóðfræði

einhljóð: í, i, u, ú, e, ö, a, o tvíhljóð: ei/ey, æ, au, ó, á Sérhljóð og samhljóðin í kringum það kallast atkvæði í íslensku er áherslan oftast á 1 atkvæði, stundum líka 3

setningafræði - einkunn

einkunn er fallorð sem stendur með öðru fallorði, oftast nafnorði, og einkennir það eða þrengir merkingu þess -- Árni BJARNASON er árbæingur, árni LITLI er árbæingur Einkunn er 2: hliðstæð einkunn -- stendur í sama kyni, tölu og falli og orðið sem hún á við (árni litli), Eignarfallseinkunn -- stendur í eignarfalli og stýrist af orðinu sem hún á við (dóttir PRESTSINS)

forsetning - fs

eru á undan fallorðum i aukafalli - Í bílnum, HJÁ mér, Á tali

setningafræði - forsetningarliður

forsetningarliður er forsetning ásamt fallorði/um sem hún stýrir -- árni er að tala VIÐ ÓSKAR

orðmyndun - forskeyti

forskeyti er sá orðhluti sem er aukið framan við rót - algeng forskeyti: ó- al- tor- mis-

sagnorð - hættir

framsöguháttur fh: venjulega nútíð eða þátíð, oft bein fullyrðung eða spurning -- fer-fór boðháttur bh: alltaf 2.p, skipun -- farðu-farið nafnháttur nh: að, endar á -a -- fara viðtengingarháttur vh: hjálparorðið þótt (ég), eitthvað mögulegt -- þótt ég fari/færi lýsingarháttur nútíðar lh.nt.: endar alltaf á -andi -- farandi lýsingarháttur þátíðar lh.þt.: kemur alltaf á eftir sögnunum hafa, vera, verða, geta, koma -- ég hef farið

Setningafræði - helstu hugtök

frumlag (frl), umsögn (ums), andlag (andl), sagnfylling (sf), einkunn (eink), forsetningarliður (fl), atviksliður (al), tengiliður (tl)

setningafræði - frumlag

frumlag er fallorð í nefnifalli sem er sá sem gerir/framkvæmir það sem umsögnin segir -- ÁRNI er árbæingur Samsett frumlag er fleiri en 1 fallorð í röð sem hlutverk frumlags -- ÁRNI og ÓSKAR eru árbæingar

töluorð - to

frumtölur - einn, 2, þrír raðtölur - fyrsti annar þriðji

sagnorð - myndir

germynd gm: gerandinn í aðalhlutverki -- hann kyssir hana miðmynd mm: sögnin endar á st í öllum föllum -- þau kysstuST þolmynd þm: alltaf 2 sagnir, þolandinn í aðalhlutverki -- hún var kysst af honum

Upphrópun - uh

ha, hæ, ó, já nei, æ

sagnorð - áhrifs sagnir/lausarsagnir

hafa áhrif á fall fallorðs áhrifssagnir - á undan fallorðum í aukafalli - hann keypti hest (þf) áhrifslausarsagnir - á undan fllorðum i nf - hann heitir Guðmundur (nf)

staðbundinn framburður

harðmæli, linmæli, raddaður framburður, hv- og kv-framburður, skaftfellskur einhljóðaframburður, vestfirskur einhljóðaframburður

hugblær ljóðs

hvaða tilfinningar ljóðið vekur hjá lesandanum - leiðir til að finna hugblæ ljóðs: hvernig tilfininngu vekur ljóðið? hvernig vekur það þá tilfinningu? hvaða spurningar vakna? hvaða erindi á skáldið við lesandann? með hvernig raddblæ á að lesa ljóðið?

helstu hljóðvörp í íslensku

i-hljóðvörp u-hljóðvörp klofning hljóðskipti

rím

karlrím/einrím: rímorðin eru 1 atkvæði kvenrím/tvírím: rímorðin eru 2 atkvæði veggjað rím/þrírím: rímorðin eru 3 atkvæði Ef sérhljóð og samhljóð ríma er það heilrím Ef sérhljóð er breytilegt en samhljóð ríma er það hálfrím Endarím: rímorðin eru í enda línu Víxlrím: lína 1&3 og 2&4 ríma Runurím: þegar lína 1&2 og 3&4 ríma

greinir - gr

laus - hinn, hið, hin viðskeyttur - hesturINN, stelpaN

atviksorð - ao

lýsa hversu oft - oft, aldrei, alltaf, sjaldan lýsa hvenær - bráðum, seint, snemma, i gær lýsa hvar - úti, inni, heima, uppi lýsa hvernig - fallega, vel, illa, vandlega Ekki rugla við lo, geta sumar stigbreyst Gott lo - vel ao

málsgrein

málsgrein er gerð úr 1 eða fleiri setningum, felur alltaf í sér sjálfstæða hugsun, fjöldi umsagna segir um fjölda setninga, afmarkast af punkti

Sagnorð - so - tíðir

nútíð (ég fer), þátíð (ég fór), framtíð (ég mun fara) nútíð og þátíð eru ósamsettar tíðir (bara 1 sögn (nema í þolmynd))

ljóðstafasetning

oftast 2 eins í fyrri línu (stuðlar) og 1 fremstur í neðri línu (höfuðstafur). Ef samhljóð þá þarf að hafa sama staf alltaf, sérhljóð stuðla við hvort annað (ei og au mynda 1 hljóðstaf) sér reglur um s: ef k,l,m,n,p,t er á eftir S verður það líka að vera í orðinu sem stuðlað er við.

orðaforði í íslensku - erfðaorð

orð af íslenskum eða norrænum rótum runnin, komu með landnámsmönnunum

orðaforði í íslensku - nýyrði

orð sem eru annaðhvort búin til með þýðingum eða gömul og geng orð sem fyrir eru í málinu eru tekin og þeim gefin ný merking

orðaforði í íslensku - tökuorð

orð sem við höfum tekið inn í málið frá örðum þjóðum, fylgja oft td nýjungum í tækni og vísindum, matargerð, tísku, íþróttum eða menningarsögu, einnig komu mörg tökuorð með kristintökunni

sagnorð - persónulegar og ópersónulegar

persónulegar sagnir - breytast þegar maður skiptir um persónu ég mála - hún málar ópersónulegar sagnir - breytast ekki þegar maður skitpir um persónu mig dreymir - hann dreymir

orðmyndun - rót

rót nefnist fumatkvæði orðs, er oft aðeins 1 orð, oft verða til mörg orð af sömu rót með hljóðbreytingum

orðmyndun

rót orðs + forskeyti + viðskeyti (ef er) verður að stofn stofn orðs er sá hluti orðs sem er eins í öllum beygingamyndum

setningafræði - sagnfylling

sagnfylling er fallorð í nefnifalli sem stendur með áhrifslausri, ósjálfstæðri umsögn til fyllingar í hugsuninni -- árni er ÁRBÆINGUR

Bygging ljóðs

segir um hvernig einstakir hlutar ljóðsins raðast saman og mynda heild - formeinkenni (td skipting í línur og erindi), hefðbundinn eða óhefðbundinn bragarháttur, rím ljóðstafir atkvæðafjöldi og orðaröð

setning

setning er orðasamband sem hefur eina umsögn, afmarkast með tengiorði eða kommu -- sumarið kemur brátt

sagnorð - ó/sjálfstæð

sjálfstæðar sagnir: segja fulla hugsun -- ég les... langa bók ósjálfstæðar sagnir: segja ekki fulla hugsun -- ég heiti

stofn lo so no

so: í nafnhætti -sérhljóði -- dansa -a = dans no: þf et -- hestur, um HEST lo: kvk et -- hún er KLÁR

sagnorð - sterkar, veikar, blandaðar

sterkar beygjast í 4 km, veikar og ri í 3 (1,2,4) veik: ég labbaði í gær -- endar á ði, di, ti, i, er veik sterk: ég gekk í gær -- endar ekki á ði,di,ti, er sterk ri sagnir: ég reri í gær -- enda á ri í 2 km, beygjast veik, róa, gróa, núa, snúa núþálegar sagnir - beygjast asnalega, eru 11: eiga, mega, knega, unna, kunna, muna, munu, skulu, þurfa, vita, vilja

sagnorð - orsakasagnir

sterkar sagnir - 2. km verður að veikri sögn fljúga, flaug -- fleygja

Lýsingarorð - lo

stigbreytast, bæta við sig greini, fallbeygjast, hliðstæð og sérstæð

setningafræði - tengiliður

tengiliður er hver einstök samtenging -- Margrét er svöng OG þyrst

samtenging - st

tengir saman setningar eða orð einyrtar - og, en, eða, ef, heldur, þótt fleiryrtar - bæði og, vegna þess að fleygðar - þu getur ANNAÐHVORT komið EÐA farið

setningafræði - umsögn

umsögn er sögn í persónuhætti eða sagnasamband (fleiri en 1) þar sem 1 sagnanna er í persónuhætti umsögn + frumlag = kjarni setningar

orðmyndun - viðskeyti

viðskeyti er sá orðhluti sem er skeytt aftan við rót til að mynda ný orð - algeng viðskeyti eru: -að-, -an, -and-, -ar-, -ing, -ling-, -ug, -un Aðlingunarandingugan

Fornöfn

ÁSAPÓE - ábendingar (sá, þessi, hinn), spurnar (hver, hvor, hvaða, hvílíkur), afturbeygða (sig), persónu (1,2 og 3 p.), óákveðin (vísan), eignar (minn, þinn), tilvísunar (?)

staðbundinn framburður - harðmæli

Ákveðnir samhljóðar (p,t,k) heyrast mjög vel eftir löngu sérhljóði - víða á Norðurlandi, mikið í kringum eyjafjörð

Myndmál ljóða - myndhverfing

Þú ert ekki eins og asni, heldur ertu asni. Samanburður tveggja ólíkra hljuta án samlíkingarorðum

staðbundinn framburður - skaftfellskur einhljóðaframburður

á undan -ji er borið fram langt einhljóð, magi væri mæji hjá flestum en ma-ji með skaftfe. - þekkist í skaftafellssýslu og Vík í mýrdal

staðbundinn framburður - vestfirskur einhljóðaframburður

á undan -ng er borið fram langt einhljóð, ekki lángur heldur la-ngur - þekkist á vestfjörðum

sagnorð - afleidar myndir sterkra sagna

ég flýg núna (1.p, fh, et, nt) þótt ég fljúgi núna (1.p, vh, et, nt) þótt ég flygi í gær (1.p, vh, et, þt)

helstu hljóðskipti (það er nóg að kunna hin 3)

í-ei-i-i, jó,jú,ú-au-u-o, e,i-a-u-o,u, e,o-a-á-u,o, e,i-a-á-e, a-ó-ó-a,e, á-ó

staðbundinn framburður - hv- og kv- framburður

þegar fólk gerir greinamun í framburði á hv og kv, skýrara h hljóð - þekkist á suðausturhorni, höfn í hornafirði

Myndmál ljóða- (við)líking

þekkist á hjálparorðunum: eins og, lókt og, o.fl. Eitthvað er eins og eitthvað

sagnorð - kennimyndir

1. km: að 2 .km: ég x í gær 3. km: við x í gær 4. km: ég hef x

Orðflokkarnir 11

No, lo, so, fn, gr, to, ao, st, fs, nhm, uh

aðal- og aukasetningar

Sjálfstæð setning segir fulla hugsun og er um leið aðalsetning, ef aðalsetning byrjar á samtengingu verður það að vera aðaltenging (en, heldur, enda, og, eða, ellegar, bæði og, hvorki né, annaðhvort eða, hvort eða, ýmist eða (allar hinar eru aukatengingar))


Kaugnay na mga set ng pag-aaral

Community Health Online Practice B

View Set

Econ 201- Chapter 1 Quiz and Homework

View Set

Ch. 1 Sec. 2 Examining Your Personality

View Set

Chem exam #3 connect homework part two

View Set

Psychology 6.3 Operant Conditioning terms

View Set